Do niedawna wielu rodziców żyło w błędnym przekonaniu, że ważne jest, aby nieustannie chwalić nasze dzieci. Chwalenie dzieci jest instynktowne, niemal odruchowe. Za każdym razem, gdy dziecko robi coś wspaniałego, wydaje się naturalne powiedzieć: „Świetna robota!”

Ale musimy zastanowić się, co osiągamy dzięki temu chwaleniu. Pochwały mogą wpływać na motywację i samoocenę, ale te efekty nie zawsze są trwałe. Naszym ostatecznym celem powinno być rozwijanie wewnętrznej motywacji dziecka.

Nie chcemy, aby nasze dzieci uzależniły się od pochwał i były motywowane wyłącznie zewnętrznym uznaniem. O ile to możliwe, chcemy, aby były motywowane wewnętrznie. Nasze dzieci powinny chcieć się starać, dobrze wykonywać zadania, uczyć się i rozwijać, ponieważ sprawia im to osobistą satysfakcję.

Skuteczna pochwała, udzielona we właściwym czasie, może rozwijać wewnętrzną motywację. Może pomóc naszym dzieciom stać się pewnymi siebie, odpornymi i samodzielnymi.

I. Co sprawia, że pochwała jest skuteczna?

Co tak naprawdę oznacza „skuteczna pochwała”? Oto przewodnik, opracowany na podstawie obszernych badań na ten temat, jak udzielać zdrowych, motywujących wewnętrznie pochwał swojemu dziecku.

1. Chwal oszczędnie

Brzmi to prawie szokująco, ale zbyt wiele pochwał może mieć negatywny wpływ na nasze dzieci. Jest to prawdą z kilku powodów:

• Według Jima Taylora, autora książki „Your Kids Are Listening: Nine Messages They Need to Hear from You”, nadmierne chwalenie obniża poprzeczkę dla dzieci. Dzieci, które są zbytnio chwalone, mogą nie starać się doskonalić.
• Nadmierne chwalenie może także sprawić, że dziecko poczuje, że twoje uznanie i miłość są uzależnione od jego osiągnięć.
• Zbyt wiele pochwał może stworzyć „uzależnionych od pochwał”, którzy pragną aprobaty innych. Takie dzieci mogą zacząć polegać na ocenie i osądzie innych, zamiast uczyć się kształtować własne opinie o swoich zdolnościach.
• Nadmierne chwalenie może również wytworzyć ogromną presję. Gdy dzieci zaczynają polegać na aprobacie innych, zaczynają bać się utraty tej aprobaty. W związku z tym mogą unikać trudnych zadań i stać się raczej samoświadomymi niż pewnymi siebie.
• Wewnętrzna motywacja może zmniejszyć się w wyniku nadmiernego chwalenia.

Psychologowie i badacze wyciągnęli te wnioski z szeroko zakrojonych badań. Na przykład w jednym z badań poproszono przedszkolaki o rysowanie za pomocą kolorowych pisaków. Niektóre dzieci otrzymały nagrody za rysowanie, inne otrzymały nagrody nieoczekiwanie, a jeszcze inne ani nie oczekiwały, ani nie otrzymały nagród.

Później dzieci, które oczekiwały nagród, wykazywały mniejszą wewnętrzną motywację do rysowania, wierząc, że celem rysowania jest zdobywanie nagród. Chociaż nie jest to materialna nagroda, pochwała może mieć ten sam efekt. Dzieci mogą czuć, że działania i osiągnięcia służą raczej zewnętrznej aprobacie i pochwałom niż ich własnej przyjemności.

Ostatecznie dzieci, które dostają zbyt wiele pochwał, mogą nauczyć się konformizmu zamiast innowacji. Są mniej kreatywne i samodzielne, a mogą czuć się sparaliżowane presją. Mogą również wybierać zajęcia oparte na tym, co sądzą, że przyniesie im pochwałę, której potrzebują. Z tych powodów ważne jest, aby chwalić nasze dzieci rzadko.

2. Chwal konkrety

Psychologowie Jennifer Henderlong Corpus i Mark Lepper, którzy przeanalizowali ponad 30 lat badań nad wpływem pochwał, odkryli, że dzieci mają tendencję do wątpienia w ogólne pochwały, dlatego ważne jest, aby być konkretnym. Dzieci postrzegają konkretne pochwały jako bardziej szczere i znaczące.

Chociaż łatwo jest powiedzieć „Dobra robota!”, spróbuj docenić coś konkretnego, co zrobiło twoje dziecko. Konkretna pochwała nie musi być obszerna. Zwykle można ją streścić w jednym słowie: Możesz pochwalić wytrwałość, organizację, odwagę, życzliwość dziecka itp.

Konkretna pochwała daje też twojemu dziecku więcej użytecznych informacji niż ogólna pochwała. W przeciwieństwie do konkretnej pochwały, „Dobra robota” nie informuje dziecka, co było dobre ani jak może kontynuować dobrą pracę.

Następnym razem zatrzymaj się przed udzieleniem ogólnej pochwały. Zastanów się, co twoje dziecko zrobiło szczególnie dobrze i powiedz coś w stylu: „Tak dobrze poukładałeś swoje zabawki!” lub „To wspaniale, że próbowałeś rozwiązać to zadanie matematyczne, zamiast się poddać!”

3. Chwal szczerze

Dzieci są bardziej spostrzegawcze niż wielu dorosłych zdaje sobie sprawę i często potrafią odróżnić szczere od nieszczerych pochwał.

W swoich badaniach Henderlong i Lepper odkryli również, że gdy dzieci uważają twoją pochwałę za nieszczerą, zakładają, że im współczujesz, próbujesz nimi manipulować lub ich nie rozumiesz. W takim przypadku odrzucają pochwałę, co sprawia, że staje się ona nieskuteczna.

Nieszczera pochwała może być nie tylko nieskuteczna, ale również szkodliwa. Kiedy dzieci wiedzą, że nie poradziły sobie dobrze, a mimo to są chwalone, zastanawiają się, dlaczego inni muszą im kłamać odnośnie ich zdolności i osiągnięć. Mogą sądzić, że pochwała służy do ukrycia faktu, że są niekompetentne lub że coś jest z nimi „nie tak”.

Ponadto nie chcesz dać swojemu dziecku fałszywej pochwały, która sprawi, że będzie myśleć, że nie musi się poprawić ani bardziej postarać następnym razem.

Gdy nasze dzieci sobie nie radzą, instynktowne może być ich pochwalenie, aby się poczuły lepiej. Te dobre intencje obrócą się przeciwko nim i sprawią, że dziecko poczuje się gorzej, dlatego chwal tylko wtedy, gdy pochwała jest zasłużona.

4. Chwal proces, a nie osobę

Pochwała osoby to pochwała zorientowana na umiejętności, na przykład: „Jesteś taki mądry!” lub „Jesteś taki utalentowany”.

Pochwała procesu oznacza docenianie wysiłku, stosowanych strategii, skupienia, samokorekty itp.

Spośród tych dwóch rodzajów pochwał, pochwała procesu jest znacznie bardziej skuteczna . Badacz dr Carol S. Dweck wyjaśnia, że ​​pochwała osoby może skutkować nastawieniem na trwałość , podczas gdy pochwała procesu skutkuje  nastawieniem na rozwój .

Dzieje się tak dlatego, że pochwała osoby sprawia, że ​​dzieci wierzą, że cechy takie jak inteligencja są stałymi cechami, które nie zmieniają się w czasie. W rezultacie dzieci te rozwijają nastawienie na trwałość i mogą unikać wyzwań, które wystawią na próbę ich umiejętności.

Z drugiej strony pochwała procesu zachęca dzieci do stawiania sobie wyzwań, podejmowania ryzyka,  podejmowania wysiłku oraz kontynuowania nauki i rozwoju. Te dzieci rozwijają  nastawienie na rozwój , rozumiejąc, że inteligencja i zdolności mogą wzrosnąć wraz z praktyką i wysiłkiem.

Ogólnie rzecz biorąc, pochwała osoby i związane z nią nastawienie na trwałość mogą osłabić wewnętrzną motywację i  wytrwałość. Jeśli dziecko z nastawieniem na trwałość napotyka trudne wyzwanie, jest bardziej prawdopodobne, że się podda. Będzie wierzyć, że osiągnęło granicę swoich możliwości.

Badania sugerują, że pochwała osoby jest ostatecznie szkodliwa, gdy dzieci napotykają  niepowodzenia związane z cechami, które zawsze były chwalone. 

Zamiast dawać pochwały zorientowane na umiejętności lub osobę, chwal wysiłek dziecka,  wytrwałość , skuteczne strategie itp. Zwiększysz motywację i zachęcisz dziecko do dalszych prób i doskonalenia się.

5. Unikaj dawania pochwał jako nagród

Pamiętasz badanie z przedszkolakami i kolorowymi pisakami?

Badacze odkryli, że dawanie nagród za konkretne zachowania (w tym przypadku rysowanie) ostatecznie zmniejszało motywację wewnętrzną. Wynikało to z faktu, że zamiast rysować dla przyjemności, przedszkolaki zaczęły rysować w nadziei na otrzymanie nagrody.

Pochwała, choć niematerialna, jest swoistą nagrodą. Pochwała sprawia, że dzieci – i dorośli – na chwilę czują się dobrze z sobą i zaakceptowani przez innych. Problem polega na tym, że dzieci mogą uzależnić się od zdobywania „nagrody” w postaci pochwały.

Gdy to się dzieje, dzieci mogą chcieć pracować tylko nad zadaniami, które prawdopodobnie przyniosą im pochwałę. Może to sprawić, że dzieci będą unikać trudnych zadań i zajmować się tylko tymi, w których wiedzą, że odniosą sukces.

Zamiast dawać pochwałę jako nagrodę, warto dać dzieciom informacyjne informacje zwrotne na temat ich kompetencji. Może to obejmować: „Otrzymałeś 90%” lub „Zdobyłeś najwyższą ocenę w klasie”.

Tego rodzaju pochwała może zwiększyć motywację wewnętrzną, ponieważ wpływa na przekonania dzieci o ich potencjale. Teraz, gdy wiedzą, że mogą zdobyć 90%, być może będą chciały postarać się o 100% następnym razem.

Badania wykazały, że ten rodzaj pochwały wpływa na motywację wewnętrzną bardziej pozytywnie niż zarówno brak pochwały, jak i pochwała stosowana jako nagroda (obsypywanie dziecka pochwałami, aby poczuło się dobrze).

Badania te pokazują, że informacja zwrotna na temat kompetencji może zwiększyć  motywację  i radość, a także może spowodować, że uczniowie będą chcieli poświęcić więcej czasu na wykonanie zadania.

6. Chwalenie osobistego mistrzostwa vs. porównywani do innych

Czasami informacje zwrotne dotyczące kompetencji mają formę porównania społecznego („Poradziłeś sobie znacznie lepiej niż przeciętne dziecko w Twoim wieku!”). Jednak eksperci ostrzegają, że lepiej unikać porównywania swojego dziecka z innymi, nawet jeśli robisz to pozytywnie.

Jeśli dzieci uczą się oceniać swój sukces, porównując się z innymi, mogą być nieprzygotowane do radzenia sobie z przyszłymi sytuacjami, w których zostaną pokonane.

Na przykład wyobraź sobie, że Twoje dziecko wyróżnia się w szkole podstawowej. Ciągle słyszy, że dostało najlepszą ocenę z matematyki, napisało najlepsze wypracowanie w klasie itp.

Później trafia do szkoły średniej. Nadal jest wyjątkowym uczniem, ale już nie jest najlepszy w klasie. Zamiast dostrzegać swoje sukcesy, prawdopodobnie będzie się czuło jak przegrany, ponieważ nauczyło się postrzegać sukces jako osiąganie lepszych wyników niż inni uczniowie.

Potrzebne są dalsze badania na temat potencjalnie szkodliwych skutków porównawczej informacji zwrotnej, ale eksperci twierdzą, że chwalenie osobistego mistrzostwa jest prawdopodobnie lepsze niż porównanie społeczne. Skoncentruj się na indywidualnej zdolności dziecka do osiągnięcia sukcesu lub opanowania zadania.

7. Daj wsparcie zamiast oceny

Starań się dawać swojemu dziecku pochwały, które nie są oceniające. Na przykład unikaj stwierdzeń typu „podoba mi się”, takich jak „Podoba mi się, jak czysty jest twój pokój.”

Zamiast tego daj swojemu dziecku wsparcie, na przykład: „Twój pokój wygląda świetnie. Posprzątałeś wszystkie zabawki!”

Ten rodzaj pochwały koncentruje się bardziej na tym, co dziecko zrobiło dobrze, niż na twojej własnej ocenie czy osądzie osiągnięcia. W efekcie, dziecko może czuć większą dumę z własnych osiągnięć. Dodatkowo, może rozwijać poczucie wewnętrznej samooceny, zamiast stale polegać na osądach innych.

Pochwały oceniające mogą sprawić, że dziecko czuje, że jest lubiane lub akceptowane tylko wtedy, gdy zachowuje się odpowiednio, jest czyste, osiąga dobre wyniki itp.

8. Ustal odpowiednie oczekiwania

Twoja pochwała musi przekazywać realne, rozsądne oczekiwania względem dziecka. Nie chcesz, aby te oczekiwania były zbyt niskie ani zbyt wysokie.

Wskazywanie, że masz niskie oczekiwania wobec dziecka, może zaszkodzić jego motywacji i samoocenie.

Jednocześnie, zbyt wysokie oczekiwania również mogą zaszkodzić motywacji dziecka. Dzieje się tak dlatego, że nierealistyczne oczekiwania wywierają niepotrzebną presję na dziecku. Gdy dziecko czuje, że oczekuje się od niego czegoś, czego nie można osiągnąć, może woleć nie próbować.

Na przykład, jeśli przesadnie chwalisz swoje dziecko komplementami takimi jak „To najlepsza opowieść, jaką kiedykolwiek czytałem!” twoje dziecko może czuć się nieswojo lub zestresowane. Czy oczekuje się teraz, że będzie stale pisać najlepsze opowieści? Czy może utrzymać ten poziom sukcesu?

Z tych powodów ważne jest przekazywanie dziecku rozsądnych i wykonalnych oczekiwań.

II. Chwal za więcej niż niż tylko osiągnięcia

To naturalne, że chwalimy nasze dzieci za dobre oceny, ciężką pracę i wybitne osiągnięcia sportowe czy artystyczne. Ale pamiętaj, aby pokazać dziecku również wagę dobrego charakteru.

Wyrażaj komplementy na temat takich cech, jak hojność, życzliwość, wybaczenie, odwaga i wytrwałość. Na przykład, chwal swoje dziecko za dzielenie się zabawkami, stawanie w obronie przyjaciela, niesienie pomocy innym czy wykazywanie się dobrym duchem sportowym.

Pokaż dziecku, że zależy Ci na tym, kim jest, a nie tylko na tym, co potrafi.

III. Alternatywy dla pochwał

Teraz wiesz, że nie chcesz stale chwalić swojego dziecka, ale z drugiej strony, powstrzymywanie się od pochwał i wsparcia może wydawać się zimne lub okrutne. Oto kilka alternatyw dla obsypywania dziecka pochwałami.

Powiedz „Dziękuję”

Proste „dziękuję” za posprzątanie zabawek, zrobienie zadania domowego przed włączeniem telewizora czy okazanie uprzejmości może zdziałać cuda. Pokazuje to dziecku, że zauważyłeś i doceniłeś jego dobre zachowanie bez przesadzania z pochwałami.

Doceniaj ich cele

Zapytaj dziecko o jego osobiste cele. Co chciałoby poprawić? Na jakim zainteresowaniu/pasji/zagadnieniu chciałoby się bardziej skupić? Następnie skoncentruj konkretne pochwały na tych celach i zainteresowaniach.

Zadawaj pytania

Pozwól dziecku stać się ekspertem czy nauczycielem, zadając pytania na temat czegoś, co go interesuje, lub czegoś, co osiągnęło. Na przykład możesz zapytać: „Co ci się najbardziej podoba w tym rysunku?” albo „Która część była najtrudniejsza do narysowania?” Jeśli uwielbiają dinozaury, możesz również zapytać o dinozaury, aby docenić ich wiedzę na ten temat.

Dziecko poczuje dumę, mówiąc o swoich osiągnięciach i zainteresowaniach. Możesz również zadawać pytania, takie jak: „Czy posprzątałeś te zabawki samodzielnie?”, aby docenić osiągnięcie bez przesadnego chwalenia dziecka.

Nic nie mów

Czasami naprawdę wystarczy nic nie mówić. Psycholog Jim Taylor wyjaśnia, że dzieci wiedzą, kiedy dobrze im poszło, i pochwały nie są naprawdę konieczne.

W rzeczywistości pochwały stają się konieczne tylko wtedy, gdy przesadzamy z nimi i uczymy nasze dzieci polegania na pochwałach od innych. Może się to wydawać dziwne, ale dzieci naprawdę nie potrzebują być chwalone cały czas. Czasami dobrze jest nic nie mówić albo po prostu poklepać dziecko po plecach lub uśmiechnąć się do niego.

Zmiana w sposobie chwalenia

Gdy pochwały są wyrażane właściwie, mogą zwiększyć wewnętrzną motywację, wytrwałość, samoocenę i samodzielność. Skuteczne pochwały powinny:

• Być oszczędne, konkretne i szczere.
• Chwalić proces, a nie osobę.
• Dostarczać pozytywnych informacji o kompetencjach dziecka.
• Unikać porównań społecznych.
• Przekazywać realistyczne oczekiwania.
• Być zachęcające, a nie oceniające.
• Koncentrować się na charakterze i wysiłku, a nie tylko na osiągnięciach.

Jeśli chcesz ograniczyć nadmierne chwalenie, możesz spróbować prostego „dziękuję”, skupić się na konkretnych celach dziecka, zadawać pytania lub nawet nie mówić nic.

Dzieci naprawdę nie potrzebują ciągłych pochwał; to my czujemy potrzebę ciągłego chwalenia naszych dzieci. Oczywiście, kontynuuj chwalenie dziecka, ale stosuj się do tych wytycznych, aby zapewnić zdrowe, skuteczne i wewnętrznie motywujące pochwały.

Poszerz swoją wiedzę:

• Growth Mindset – nastawienie na rozwój – co to takiego i czemu tak ważne?
• Jak mądrze chwalić dziecko
• Czym jest „nastawienie na rozwój” i dlaczego jest ważne dla rozwoju i edukacji dziecka?
• Nowa psychologia sukcesu – Carol Dweck – streszczenie książki
• Kształtowanie „nastawienia na rozwój” w różnych obszarach życia
• Jak pomóc dziecku radzić sobie z porażkami i trudnościami, wykorzystując nastawienie na rozwój
• Nastawienie na rozwój: Wykorzystanie mocy słowa „jeszcze nie”
• Jak pielęgnować nastawienie na rozwój u dzieci: 7 wartościowych aktywności