Mózg ludzki jest najbardziej niezwykłym organem na naszej planecie. W każdej sekundzie przetwarza około 11 milionów bitów informacji płynących zarówno z organizmu, jak i z otoczenia po to, aby zapewnić nam przetrwanie.
Ten zbudowany z około 86 mld komórek nerwowych organ decyduje o wszystkim, co dzieje się w naszym organizmie i umyśle.
Oddychanie, widzenie, słyszenie, czytanie, pisanie, śpiew i taniec, miłość lub nienawiść, chodzenie lub bieganie, planowanie lub działanie spontaniczne, wyobrażanie lub tworzenie, jest związane z działaniem mózgu.
Ponieważ tak wiele zależy od naszych mózgów, to myślę, że warto przyjrzeć się dokładniej jego funkcjom i temu, jak wiele mu zawdzięczamy.
Wiedzę na temat funkcji mózgu pogrupowałem w kategorie, które mają na celu ułatwienie zrozumienia i zapamiętania nowych informacji.
Przedstawię je również w postaci fragmentów mapy myśli, tak aby Twój mózg mógł sobie lepiej je wyobrazić, dostrzec oraz stworzyć powiązania pomiędzy nimi.
Zacznijmy więc od najbardziej ogólnego pytania…
Do czego służy mózg?
Główną funkcją mózgu jest utrzymanie życia i unieśmiertelnienie genów. Jego nadrzędnym zadaniem jest taka koordynacja prac organizmu, aby zdrowo rosnąć, dotrwać do okresu dojrzałości, spłodzić potomstwo, a następnie się nim opiekować do czasu kiedy osiągnie samodzielność.
Mózg ludzki, jest częścią ośrodkowego układu nerwowego (OUN), który jest kontrolerem większości funkcji naszego ciała i umysłu.
1) mózg
2) ośrodkowy układ nerwowy
3) rdzeń kręgowy
Zwykle nie zdajemy sobie sprawy z mechanizmów kontrolujących te czynności, gdyż podstawowe procesy życiowe koordynuje Autonomiczny Układ Nerwowy (AUN). Dlatego przyjrzyjmy im się teraz bliżej.
NAJWAŻNIEJSZE FUNKCJE MÓZGU
Utrzymywanie właściwej temperatury
Utrzymywania stałej ciepłoty ciała, umożliwia optymalny przebieg, procesów metabolicznych w organizmie, które są niezbędne do życia.
Mózg kontroluje zarówno temperaturę wewnętrzną jak i zewnętrzną organizmu.
Za pomocą skórnych receptorów zimna i ciepła jest nieustannie informowany o temperaturze otoczenia.
Natomiast termodetektory mieszczące się w podwzgórzu przesyłają informacje o temperaturze krwi przepływającej przez określone część mózgu.
Przy niskiej temperaturze otoczenia mózg uruchamia reakcje produkcji i zachowania ciepła np. drżenie mięśni, zwężenie naczyń krwionośnych, pobudzenie tempa przemiany materii.
Gdy nadmiernie wzrasta temperatura wewnątrz organizmu, są pobudzane reakcje utraty ciepła, m. in rozszerzenie naczyń skórnych i zwiększone wydzielanie potu.
Mózg dba również o właściwą temperaturę samego siebie, ponieważ przy temperaturze 40°-41°C pojawiają się poważne zaburzenia struktury i funkcji neuronów.
Utrzymywanie właściwego ciśnienia krwi
Polega na utrzymywaniu optymalnego ciśnienia krwi i ciągłego dostosowywania go do aktualnych zmian środowiska wewnętrznego i zewnętrznego, rytmiki okołodobowej, funkcji układu oddechowego, pokarmowego, endokrynnego oraz stanu emocjonalnego organizmu.
Kontrola akcji serca
Dystrybucja krwi do narządów wewnętrznych ulega znacznym wahaniom w zależności od ich potrzeb oraz ogólnej aktywności organizmu.
Na przykład podczas wysiłku zaopatrzenie mięśni w krew jest wielokrotnie większe niż w spoczynku.
Sam mózg potrzebuje stałej dostawy krwi do prawidłowego działania. Wystarczy 5-10 sekund bez dostawy tlenu do mózgu, by człowiek stracił przytomność.
Po dalszych 10 sekundach mięśnie zaczynają wykonywać konwulsyjne skurcze, gdyż ośrodki ruchowe mózgu tracą nad nimi kontrolę. Po 4 minutach neurony i inne komórki mózgu ulegają poważnemu uszkodzeniu.
Upływa zaledwie 10 minut od momentu przerwania dostawy tlenu, szkody stają się nieodwracalne i doprowadzają do śmierci.
Kontrola oddychania
Mózg kontroluje oddychanie, którego celem jest wprowadzenie tlenu z płuc do krwi.
Tlen z kolei wpływa na reakcje biochemiczne zachodzące w organizmie i wytwarzanie energii przez komórki.
Mózg dopasowuje częstotliwość i głębokość oddechu odpowiednio do zapotrzebowania organizmu na tlen.
Do mózgu napływają informacje z chemoreceptorów, które wykrywają poziom pH krwi. Dzięki temu możliwe jest dostosowanie szybkości wentylacji do zmiany kwasowości krwi przez zmniejszenie lub zwiększenie usuwania z niej dwutlenku węgla.
Również silne emocje sprawiają, że zmienia się częstotliwość i głębokość naszych oddechów.
Strach sprawia, że oddech staje się przyśpieszony i płytki, w złości natomiast łapiemy krótkie i szybkie hausty powietrza, które następnie z impetem wydychamy.
Oddychanie ma najczęściej formę mimowolną, która nie znajduje się pod bezpośrednią, świadomą kontrolą. Ten rodzaj oddychania jest kontrolowany przez ośrodki oddechowe w górnej części pnia mózgu.
Możemy jednak w pewnym stopniu przejąć kontrolę nad funkcją oddychania i świadomie kontrolować głębokość i częstotliwość oddechów. Do akcji wkracza wówczas nasza kora mózgowa, która pozwala nam regulować oddech.
Możliwość kontrolowania oddechu może być bardzo pomocna w radzeniu sobie z trudnymi emocjami. Polecam przeczytać: ’Jak radzić sobie z emocjami?’ -Oddech w psychoterapii
Kontrola mechanizmu odczuwania pragnienia
Mechanizm odczuwania pragnienia i zaspakajania go jest pobudzany przez zmodyfikowane neurony zwane osmoreceptorami, które są wrażliwe na stężenie pewnych substancji we krwi i prawdopodobnie także w płynie mózgowo-rdzeniowym.
Osmoreceptory wysyłają impulsy nerwowe do mózgu a dokładnie do rozproszonego w podwzgórzu ośrodka pragnienia, który w zależności od stanu nawodnienia organizmu, sprawia, że sięgamy po szklankę wody lub powoduje uwolnienie do krwi hormonu antydiuretycznego, który ma zatrzymać wodę w organizmie.
Kontrola odżywiania
Łaknienie oraz przyjmowanie pokarmu są kontrolowane przez rozproszone ośrodki głodu i sytości w mózgu. Wykorzystują one informacje napływające z detektorów monitorujących stężenie glukozy we krwi, tłuszczów i innych substancji odżywczych.
W zależności od sytuacji pobudzają lub hamują uczucie głodu i mają za zadanie utrzymanie bilansu energetycznego organizmu na właściwym poziomie.
Kontrola cyklu snu
Noc jest naturalną porą snu, czyli stanu, w którym wyłącza się świadomość, mózg wypoczywa od pełnienia niektórych zadań, a większość przebiegających w organizmie procesów ulega zwolnieniu.
We śnie zachodzą cykliczne zmiany wielu funkcji organizmu, poczynając od poziomu hormonów we krwi i substancji uwalnianych w mózgu, a kończąc na temperaturze wewnętrznej ciała, częstości skurczów serca i oddechów oraz ilości oddawanego moczu.
KONTROLA RUCHÓW I POSTAWY
Chodzenie, bieganie, pływanie, jazda na rowerze, mówienie a nawet stanie to niezwykle złożone czynności, które kontroluje i koordynuje mózg.
Kiedy już się ich nauczymy i stają się dla nas automatyczne zazwyczaj nie zwracamy na nie specjalnie uwagi i nie dostrzegamy ich złożoności.
A przecież mamy około 640 mięśni szkieletowych, które aby wykonywać ruch wymagają precyzyjnej koordynacji.
Związane jest to z koniecznością precyzyjnego zaplanowania poszczególnych ruchów. Odpalenia sekwencji właściwego napinania i rozluźniania poszczególnych mięśni, odpowiedniego ukrwienia ich i natlenianie, czy wysłania glukozy do ich odżywienia. To wszystko odbywa się w ułamkach sekundy i jest kierowane przez nasz mózg.
Nawet najprostsze ruchy, takie jak pomachanie ręką, są wynikiem zespołowej i skoordynowanej do ułamka sekundy pracy wielu mięśni, z których każdy otrzymuje tysiące sygnałów nerwowych jednocześnie.
W obrębie ośrodkowego układu nerwowego, zarówno w mózgu jak i rdzeniu kręgowym, w czynności ruchowe jest zaangażowanych wiele struktur.
Dzięki złożonemu systemowi nieustannego monitorowania i sprzężeń zwrotnych nasze ruchy są skoordynowane i płynne.
EMOCJE
Dzięki mózgowi możemy odczuwać takie stany emocjonalne jak radość, złość, miłość, nienawiść, strach, przyjemność, wstręt, zadowolenie, smutek czy zaskoczenie.
Emocja pojawia się w odpowiedzi na okoliczności zewnętrzne i natychmiast uruchamia program, który jest adekwatny do tych okoliczności.
Przyjrzyjmy się teraz bliżej i zastanówmy…
Do czego są nam potrzebne emocje?
Ułatwiają nam przetrwanie
Emocje powstały na drodze ewolucji i służyły nam po to, by przetrwać. Emocje mają to do siebie, że szybko przesyłają nam informacje.
Przy spotkaniu z lwem, strach podpowiadał nam, aby uciekać bądź walczyć. Gdybyśmy mieli się nad tym zastanawiać i analizować jakie mogą być tego konsekwencje i jak się zachować w takiej sytuacji, to raczej nie przekazalibyśmy swoich genów dalej 😉
Informują nas o tym, że dzieje się coś ważnego
Emocje nie pojawiają się bez powodu. Często informują nas o tym, co jest dla nas ważne i istotne.
Kiedy odczuwam radość, to jest to informacja, że jest mi dobrze i warto powtarzać dane zachowanie.
Złość może informować nas, że dzieje się coś, co nam nie odpowiada, że ktoś przekroczył naszą granicę. Jest sygnałem, że coś ze świata zewnętrznego nam zagraża – naszej integralności psychicznej czy fizycznej, naszym zasadom, wartościom, przyzwyczajeniom.
Motywują nas do działania
To emocje sprawiają, że łatwiej podtrzymać nam motywację. Łatwiej kontynuować pracę czy naukę, kiedy widoczne są efekty i odczuwa się radość z osiągnięć.
Złość podpowiada nam, że chcemy coś zmienić, że obecna sytuacja nam nie odpowiada.
Pomagają w podejmowaniu decyzji
To dzięki emocjom łatwiej podejmujemy decyzje. Analiza zysków i strat zajęłaby dużo więcej czasu, emocje szybko informują nas o tym, co zrobić. Choćby w przypadku wyboru partnera życiowego – dużą rolę odgrywają emocje.
Ułatwiają komunikację i budowanie relacji z innymi
Kiedy ktoś dzieli się z drugą osobą swoimi emocjami na przykład smutkiem, radością, to łatwiej mu zbliżyć się do tej osoby i nawiązać przyjaźń, czy budować związek.
Zasmucone spojrzenie bliskiej nam osoby czy radość i uśmiech dziecka, mówią czasem więcej niż słowa.
Co się dzieje w organizmie kiedy mózg aktywuje emocje?
Kiedy mózg reaguje emocją na bodziec, w organizmie zachodzi ogromna ilość złożonych i powiązanych ze sobą reakcji.
Posłużę się przykładem jednej z naszych najbardziej pierwotnych reakcji emocjonalnych – strachem, aby w uproszczony sposób pokazać jak złożony jest to proces.
Pod wpływem strachu w odpowiedzi na bodziec zewnętrzny (na przykład kiedy idąc chodnikiem, nagle dostrzegasz, że zaraz wpadnie na ciebie ktoś, pędzący na hulajnodze, albo kiedy sięgając do plecaka lub torby zamiast telefonu poczujesz, że wspina się po Twojej ręce osiem włochatych odnóży) to w Twoim mózgu zostaje odpalona automatyczna reakcja walki lub ucieczki.
Jeszcze zanim sobie uświadomisz, mózg wywołuje następujące zmiany fizjologiczne w Twoim organizmie:
- Przyspieszy oddech i tętno (bo możliwe że Twoje mięśnie będą potrzebowały dużo tlenu, żeby efektywnie działać).
- Wpompuje adrenalinę do krwiobiegu (zwiększy to Twoją uwagę i doda Ci energii, przyspieszy akcję serca).
- Rozszerzy źrenice, abyś mógł lepiej obserwować potencjalne zagrożenie.
- Przekieruje krew z organów wewnętrznych do rąk i nóg, bo potrzebujesz jej teraz w mięśniach, aby walczyć lub uciekać.
- Zwiększy krzepliwości krwi na wypadek zranienia.
I o to wszystko zadba Twój mózg, zanim uświadomisz sobie, co się naprawdę wydarzyło.
To tylko uproszczony przykład tego jak wiele mechanizmów kontrolowanych przez mózg jest związanych ze strachem, a są jeszcze przecież radość, złość, miłość, nienawiść, przyjemność, wstręt, zadowolenie, smutek czy zaskoczenie.
Każda z tych emocji związana jest z aktywnością wielu ośrodków w mózgu, które mają wpływ na funkcje organizmu.
FUNKCJE POZNAWCZE
Funkcje poznawcze służą do zdobywania i tworzenia wiedzy o otoczeniu i komunikowaniu się z nimi.
Są to procesy przetwarzania informacji, jakie zachodzą w układzie nerwowym, które pozwalają nam na odbieranie, selekcję, przechowywanie, przetwarzanie, opracowanie i wydobywanie informacji.
Weźmy jako przykład rozmowę. Mózg analizuje krótkie dźwięki (fonemy) i dokonuje ich syntezy w słowa.
Następnie utrzymuje w pamięci dłuższe zwroty, którym nadaje sens, odnosząc się do wiedzy (pamięć), którą nabył w przeszłości.
Dzięki temu rozumiemy wypowiadane słowa, zdania, możemy się do nich odnieść i kierować rozmową.
Oczywiście do tego procesu potrzebna jest jeszcze selektywność uwagi, czyli umiejętność mózgu skupiania się na danym bodźcu (w tym przypadku dźwiękach), a nie innym oraz umiejętność koncentracji na nim przez dłuższy czas.
Rozłóżmy sobie teraz funkcje poznawcze na mniejsze elementy, ponieważ są to niesamowite właściwości naszych mózgów, które czynią z nas istoty rozumne.
Podział funkcji poznawczych
Dzielnie funkcji poznawczych na poszczególne kategorie i badanie ich jako odrębnych idei, jest uproszczeniem, które ułatwia zrozumienie tego skomplikowanego zagadnienia.
Należy pamiętać, że funkcje poznawcze są zawsze ze sobą powiązane i że czasem pokrywają się ze sobą.
Funkcje poznawcze elementarne
Percepcja
Percepcja to zdolność do odbierania, przetwarzania i aktywnego zrozumienia informacji, które docierają do naszego mózgu poprzez zmysły: wzrok, słuch, smak, węch, dotyk, propriocepcja.
Jest to proces, który pozwala nam interpretować, co dzieje się w naszym otoczeniu.
Ta ważna zdolność poznawcza jest niezbędna dla naszego codziennego życia, ponieważ pozwala zrozumieć i odnaleźć się w otoczeniu.
Prostym przykładem może być tutaj jazda na rowerze.
Jadąc drogą do Twojego mózgu nieustannie poprzez zmysły napływają informacje z otoczenia i Twojego ciała.
Dzięki percepcji możesz dokonać interpretacji części z nich np. spostrzegasz i rozpoznajesz znaczenie znaków drogowych. Słyszysz dźwięki poruszających się samochodów, oraz czujesz, że sam również się przemieszczasz.
Kontrolujesz nacisk nóg na pedały, aby przyspieszać lub utrzymać obecna tempo jazdy. Czujesz, że Twoje ręce spoczywają na uchwytach kierownicy i w zależności od sytuacji możesz chwycić za manetkę hamulca, aby zatrzymać rower.
Wszystko to zawdzięczamy sprawnej percepcji informacji napływających ze zmysłów jakiej dokonuje nasz mózg, oraz możliwości szybkiego reagowania na kolejne.
Kolejnym przykładem funkcji poznawczych jest
Uwaga
Uwagi używamy, aby wybierać pomiędzy bodźcami, które docierają jednocześnie do naszego mózgu, zarówno zewnętrznymi (zapachy, dźwięki, obrazy), jak i wewnętrznymi (myśli, emocje, wspomnienia).
Są one przydatne do prowadzenia umysłowej lub motorycznej aktywności. W rzeczywistości, jest to cały zestaw procesów, które różnią się pod względem złożoności i pozwalają nam prawidłowo funkcjonować.
Przykładem może być tutaj uczenie się.
Aby skutecznie przyswoić nowe informacje potrzebujesz z zalewu bodźców napływających poprzez zmysły do mózgu wybrać te, które są dla Ciebie akurat teraz ważne i które chcesz zapamiętać.
To dzięki temu, że nasz mózg został ewolucyjnie wyposażony w mechanizm świadomego ukierunkowywania uwagi, jesteśmy w stanie tak skutecznie przyswajać abstrakcyjną wiedzę i uczyć się nowych umiejętność.
Przejdźmy teraz do kolejnej fascynującej funkcji poznawczej, jaką jest…
Pamięć
Pamięć jest złożonym procesem, który pozwala nam kodować, przechowywać i wydobywać informacje.
Cały ten proces może zachodzić dzięki neuroplastyczności mózgu, czyli możliwości tworzenia się nowych połączeń pomiędzy neuronami.
Pierwszym etapem tego procesu jest pobranie przez mózg informacji płynących ze zmysłów.
Mózg oczywiście nie koduje wszystkiego co napływa do niego poprzez zmysły, ale robi to selektywnie i wybiórczo.
Na drugim etapie informacje przetwarzane są przez mózg (system pamięciowy) w znaczące wzorce takie jak pojęcia, umiejętności, wspomnienia czy emocje.
Mózg w zależności od rodzaju informacji, jej przydatności, ładunku emocjonalnego, który jest z nią powiązany, koduje je w różnych obszarach mózgu.
Trzecim etapem jest wydobywanie tych informacji, kiedy zachodzi taka potrzeba.
Pamięć ze względu na czas trwania dzieli się na sensoryczną, operacyjną (roboczą) i długotrwałą.
Pamięć sensoryczna
Pamięć sensoryczna ma na celu utrzymanie bodźca płynącego ze zmysłu na tyle długo, aby dotarł on do mózgu.
Następnie mózg w zależności od treści tego bodźca przekazuje go do Twojej świadomości, ignoruje, odpala jakieś nawykowe zachowanie, reakcje lub koduje sobie go na poziomie nieświadomym.
Pamięć operacyjna
Pamięć operacyjna to rodzaj bufora, którego celem jest łączenie informacji napływających z pamięci sensorycznej z pamięcią długoterminową.
Jest to rodzaj przestrzeni roboczej, w której możemy opracować, przetworzyć, zakodować informacje, tak aby dołączyć ją do naszej pamięci długoterminowej.
Część mózgu, która jest odpowiedzialna za tę funkcję to kora przedczołowa.
Pamięć długotrwała
Pamięć długotrwała przechowuje nasze doświadczenia, wiedzę, emocje, umiejętności, język(mówiony, pisany), kategorie.
Dzieli się ją na pamięć proceduralną i deklaratywną.
Pamięć niedeklaratywna
Pamięć niedeklaratywna związana jest ze wszystkimi naszymi umiejętnościami takimi jak chodzenie, jazda rowerem, na rolkach, samochodem, sznurowanie butów czy mycie zębów. Jest nazywana pamięcią niedeklaratywną proceduralną. Jest to rodzaj pamięci, który trudno opisać za pomocą słów, bo jak opisać np. utrzymywanie równowagi podczas jazdy na rowerze czy rolkach.
Wszystkie te umiejętności wymagają nauki poprzez praktykę.
Mózg musi połączyć ze sobą całe sieci neuronów, które odpowiednio synchronizują pracę właściwych grup mięśni, aby wykonać jakąś złożoną sekwencję ruchów.
Poprzez powtarzanie tych czynności utrwalamy te połączenia w mózgu, tak aby następnym razem dojść do większej wprawy.
Kiedy opanujemy już daną umiejętność np. mycie zębów, właściwie możemy wykonywać ją bez udziału świadomości.
W mózgu powstały już odpowiednie połączenia, które aktywują się w razie potrzeby.
Pamięć deklaratywna
Pamięć deklaratywna dzieli się na semantyczną i epizodyczną.
Pamięć deklaratywna semantyczna
Pamięć semantyczna przechowuje znaczenia słów i pojęć, fakty na temat świata, historii, muzyki, prawa naukowe itd.
To dzięki niej możemy odpowiedzieć na pytania: Jaka jest stolica Polski? Co to jest samochód?
Jest to pamięć deklaratywna ponieważ możemy w miarę łatwo przypomnieć sobie konkretne informacje, o ile wcześniej odpowiednio je zapamiętaliśmy.
W tej pamięci zapisujemy również schematy oczekiwanych zachowań ludzi.
Kiedy idziesz do lekarza, biblioteki czy restauracji to zazwyczaj wiesz czego możesz się tam spodziewać i jakie będą schematy zachowań ludzi tam pracujących.
Wszystko to jednak jest uzależnione od Twoich wcześniejszych doświadczeń i osobistego doświadczenia.
Mózg zapamiętując schematy, ułatwia Ci odnalezienie się w danej sytuacji, jednocześnie oszczędza sobie energię, której nie musi pożytkować na ponowne jej analizowanie.
Pamięć deklaratywna epizodyczna
Do pamięć deklaratywnej zalicza się również pamięć epizodyczną tzw. autobiograficzną.
To tutaj mózg przechowuje informacje dotyczące faktów, zdarzeń i wrażeń, których doświadczyliśmy podczas z naszego życia.
Dzięki tej funkcji mózgu możesz podzielić się nimi ze znajomymi, czy samemu przywołać je w pamięci. To ona pozwala odpowiedzieć sobie na przykład na pytania: Gdzie byłem na wakacjach w zeszłym roku? Kiedy ukończyłem szkołę? Kiedy i gdzie jadłem najlepszą pizzę? Itd.
Funkcje poznawcze złożone
Myślenie
Nasz mózg potrafi marzyć, rozwiązywać problemy, tworzyć pojęcia, muzykę, sztukę.
Dzięki myśleniu potrafimy wykonywać zadania wymagające wyłącznie abstrakcyjnego myślenia, takie jak rozumienie i zastosowanie skomplikowanych pojęć matematycznych.
Powstanie mowy, a także sztuki i techniki, również zawdzięczamy złożonym funkcjom mózgu i myśleniu.
Prof. Zimbardo pisze, że „możemy postrzegać myślenie jako złożony akt poznania – przetwarzania informacji w mózgu – za pomocą którego radzimy sobie ze światem idei, uczuć, pragnień i doświadczeń.”
W jaki sposób myślimy?
Zazwyczaj myślimy słowami, ale możemy także myśleć za pomocą obrazów i relacji przestrzennych, czy jakichkolwiek innych wyobrażeń.
Pomyśl sobie przez chwilę o najbliższej Ci osobie. Co czułeś kiedy ostatnio ją widziałeś. Gdzie to było, o czym rozmawialiście? Może coś wspólnie jedliście?
Wszystkie te wspomnienia możesz przywołać z pamięci i myśleć o nich.
Możesz dokonać refleksji, zastanowić się czy może coś warto zmienić w przyszłości. Możesz również za pomocą myślenia obrazami, odtworzyć sobie całą tę scenę w wyobraźni.
Ale nasz mózg daje nam jeszcze większe możliwości, możemy myśleć za pomocą abstrakcyjnych idei.
Kiedy Stephen Hawking wysuwa koncepcję na temat czarnych dziur, gdy Picasso przetwarza rower w postać byka i gdy Kasparow daje przeciwnikowi mata – wszyscy Ci geniusze czynią to za pomocą abstrakcyjnego myślenia.
Wszystkie te procesy są związane z myśleniem, tą niesamowitą funkcją mózgu, który może dokonywać refleksji nad ideami, uczuciami, pragnieniami i doświadczeniami.
Niesamowite jest również to, że możemy myśleć o własnym myśleniu. Możemy zastanawiać się i przyglądać się własnym myślom z pozycji obserwatora i wejść na poziom tzw. meta-myślenia.
Język
To, że czytasz i rozumiesz słowa napisane w tym artykule, dowodzi, że Twój mózg opanował symboliczny system komunikacji.
Służy on wymianie myśli, planowaniu złożonych działań i jest przekazywany następnym pokoleniom.
Ponieważ uczymy się mówić w sposób automatyczny, nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak niezwykłym osiągnięciem ewolucyjnym jest sztuka artykułowania i przekazywania swoich myśli.
Na naszą mowę składają się tysiące słów opisujących rzeczy i zdarzenia, podporządkowane regułom gramatycznym, właściwym wyłącznie językowi ludzkiemu.
Gramatyka to zestaw skomplikowanych i szczegółowych zasad rządzący zestawianiem słów w taki sposób, by przekazywały określone treści.
Niekiedy nawet językoznawcy mają kłopot z pełnym opisem reguł gramatycznych (nie wspominając już o tym jak wyglądają automatyczne tłumaczenia Google).
Tymczasem mózg dwuletniego dziecka potrafi na ogół zmienić liczbę pojedynczą na mnogą, a nieco starszego – układać już w pełni poprawne gramatycznie zdania.
Język jest niezwykle skomplikowanym procesem, w ludzkim mózgu istnieją wyspecjalizowane ośrodki kontroli mowy, które są zaangażowane w jego odbiór i nadawanie.
Jednym z nich jest ośrodek Wernickego, który jest związany z rozumieniem mowy. Dzięki niemu jesteś w stanie rozumieć wyrazy i zdania. Z kolei ośrodek Broki jest zaangażowany w tworzenie mowy, to w dużym stopniu dzięki niemu jesteś w stanie wypowiadać się i mówić płynnie.
Kora motoryczna z kolei jest odpowiedzialna za poruszanie ust i języka oraz napinania strun głosowych, dzięki czemu możesz artykułować dźwięki. Kora słuchowa otrzymuje informacje z ucha i przekazuje je do ośrodków rozumienia mowy.
Zarówno podczas zarówno nadawania, jak i odbioru języka, mózg aktywuje również regiony związane z pamięcią, aby nadać lub zrozumieć sens słów i całych zdań.
Język wyraża też emocje, które często są równie ważne jak sens wypowiadanych słów.
Wypowiedzenie na przykład słowa kocham cię, w którym nie ma ładunku emocjonalnego, raczej nie przekona nas co do szczerości jego nadawcy 😉
Nasz sprawnie działający mózg natychmiast wyłapie taką niespójność i da nam znać, że ktoś tu chyba mija się z prawdą.
Język jest ważny nie tylko do komunikowania się z innymi, ale także do kształtowania naszych myśli.
To za jego pomocą najczęściej prowadzimy nasz wewnętrzny dialog.
Dzięki możliwości przyglądania się temu przepływowi myśli, możemy poznać nasze nawyki i schematy myślowe oraz emocje jakie niosą ze sobą, aby w razie potrzeby je modyfikować.
I właśnie do tego przydają się…
FUNKCJE WYKONAWCZE
Funkcje wykonawcze — są procesami kontroli poznawczej odpowiadającymi za najbardziej złożone, świadome i celowe działania człowieka.
Pozwalają nam kontrolować i regulować nasze zachowania oraz inicjować aktywność celową.
Są one szczytowym osiągnięciem ewolucji ludzkiego mózgu i są ściśle związane z działaniem naszej kory przedczołowej.
Obejmują szereg skomplikowanych umiejętności takich jak planowanie i wyznaczanie celów, podejmowanie decyzji, koncentracja, inicjowanie działań, samoregulacja, monitorowanie działań czy przewidywanie konsekwencji.
Stale używamy (często nieświadomie) tych funkcji dla działań takich jak…
Planowanie
Nawet coś tak z pozoru prostego, jak przygotowanie posiłku wymaga odwoływania się do funkcji wykonawczych, bo przecież: musimy zdecydować jakich produktów użyjemy? Czy może potrzebujemy czegoś dokupić w sklepie, jeśli tak, to kiedy i w którym to zrobimy?
To był przykład, który wymagał dość prostego planowania, a przecież nasze mózgi są zdolne zaplanować coś tak skomplikowanego, jak wysłanie łazika Perseverance na Marsa. Co wymagało zaplanowania w najdrobniejszych detalach tysięcy czynności i elementów, które finalnie trzeba było połączyć w działającą całość.
Monitorowanie
Zarówno przygotowanie posiłku, jak i prace nad wysłaniem łazika na Marsa wymagają monitorowania działań.
Podczas przygotowywania posiłku sprawdzamy, czy produkty są już odpowiednio ugotowane, usmażone, doprawione, mają odpowiednią konsystencję.
W przypadku prac nad tak skomplikowanym projektem, jak wysłanie łazika na marsa, monitorowanie poszczególnych etapów jest czynnością, od której zależy powodzenie całej misji.
Nie można tutaj pominąć żadnego elementu, genialne mózgi wielu osób nieustannie monitorowały poszczególne etapy realizacji tego przedsięwzięcia i jak się okazało z powodzeniem.
Podejmowanie decyzji
W przypadku posiłku dokonujemy dość prostej decyzji. Opierając się bezpośrednim doświadczeniu i informacjach płynących z naszych zmysłów, decydujemy czy potrawy są już gotowe i czym można je już zaserwować.
Kiedy osoba kierująca tak skomplikowanym projektem, jak wystrzelenie rakiety z łazikiem w kierunku Marsa podejmuje decyzję, musi uwzględnić setki przesłanek, które mogą zadecydować o powodzeniu lub niepowodzeniu całej misji.
Wszystkie te wyżej wymienione czynności są ściśle związane z koniecznością planowania, monitorowania działania, podejmowania decyzji i inicjowania działania.
Nasz mózg daje nam możliwość świadomego posługiwania się nimi i wykorzystywania w razie potrzeby lub realizowania złożonych projektów.
Dzięki tym funkcjom naszego mózgu byliśmy w stanie rozwinąć na przykład rolnictwo, zacząć budować miasta, stworzyć system edukacji. Budować piramidy, fabryki, pojazdy mechaniczne, stworzyć komputery, czy satelity.
Ale to jeszcze nie wszystko, bo nasz mózg umożliwia nam dokonywania czegoś, co jest określane jako…
Samoregulacja
Samoregulację można rozumieć na wiele sposób, najczęściej oznacza to wysiłek człowieka w celu zmiany własnych reakcji w odniesieniu do emocji, działań, myśli, czy pragnień.
Weźmy na przykład emocje. Często pojawiają się w nas bez udziału naszej woli, na przykład w reakcji na bodziec zewnętrzny, np.: wypadek, kłótnia, rozstanie, lub wewnętrzny, strach przed egzaminem, wystąpieniem publicznym, czy odrzuceniem przez grupę.
Z emocjami wiążą się również reakcje fizyczne, procesy myślowe, odczucia emocjonalne, ekspresje, które nadzoruje mózg.
Dzięki temu, że nasza kora przedczołowa jest połączona z ośrodkami, odpowiedzialnymi za emocje, możemy z jednej strony być ich świadomi, a z drugiej próbować zmieniać nasz sposób reagowania na nie (np. techniki psychologii kognitywno-behawioralnej), kiedy zauważymy, że na przykład niekorzystnie wpływają na nasze zachowania, działania lub ich brak, postrzeganie świata, interakcje z innymi ludźmi itd.
Samoregulacja jest niezbędna na przykład podczas nauki czy pracy głębokiej.
Aby uczyć się skutecznie nie wystarczy opanowanie skutecznych strategii poznawczych.
Niezbędnym elementem jest umiejętność kontrolowania ich przebiegu oraz regulowania własnych działań.
Jeżeli ucząc się nie będziesz umiał wzbudzić w sobie odpowiedniej motywacji, albo pokonać nadmiernego lęku, to najlepsze strategie uczenia się będą dawały znikome efekty.
Ale to jeszcze nie wszystko, bo przecież efektywna nauka, jak i wiele innych czynności w Twoim życiu wymaga również…
Wyznaczanie celów
Dzięki funkcjom wykonawczym mózgu możesz jasno wyznaczyć cele swojej nauki, zakres materiału jaki chcesz opanować, do kiedy masz na to czas, jak chcesz to zrobić itd.
Koncentracja
Nauka wymaga dłuższego utrzymania koncentracji na informacjach, jakie chcesz przyswoić.
Monitorowanie działań
W trakcie nauki musisz monitorować swoje działania i sprawdzać czy używasz właściwych strategii do ich przetwarzania, czy byłeś odpowiednio skupiony, czy zrealizowałeś swoje wcześniej wyznaczone cele.
Przewidywanie konsekwencji
A jeżeli, nie to jakie mogą być tego konsekwencje.
Możesz zastanowić się, co warto zmienić, usprawnić, jakich innych strategii użyć, jak rozłożyć lepiej naukę w czasie.
To przykład tylko jednej dziedziny życia, w której potrzebujemy używać wszystkich tych funkcji a przecież jest jeszcze praca, życie codzienne, sport itd. Wszystkie one wymagają używania funkcji wykonawczych.
Wszystkie funkcje, które omówiłem, są wynikiem pracy naszego mózgu. Niestrudzenie nie tylko przetwarza on na bieżąco wszystkie informacje napływające ze zmysłów, ale pozwala również na refleksje nad przeszłością, planowanie przyszłości, tak aby w razie potrzeby modyfikować nasze zachowania.
Podsumowanie
Tak o funkcjach mózgu pisał ok. 2500 lat temu Hipokrates, grecki lekarz, który został nazwany “ojcem medycyny”.
„Ludzie powinni wiedzieć, że nasze odczuwanie przyjemności, wszelka radość, śmiech i wesołość, podobnie jak ból, troska, zgryzota i nasze łzy… W szczególny sposób zdobywamy wiedzę i mądrość, widzimy i słyszymy, wiemy, co prawdziwe, a co złudne, co dobre, a co złe, co słodkie, a co niesmaczne…I przez ten sam organ stajemy się szaleni, i lęki i strachy atakują nas…Wszystko to pochodzi z mózgu i tylko z mózgu…Jestem zdania, że mózg sprawuje największą siłę w człowieku” Hipokrates(s.IV aC) w książce On the Sacred Disease.
Hipokrates na podstawie obserwacji już wtedy wiedział, że mózg ludzki jest najważniejszym z ludzkich organów, który kontroluje i wpływa zarówno funkcje organizmu, jak i umysłu.
W swoim czasie, Hipokrates i jego rówieśnicy nie mogli sobie wyobrazić tego wszystkiego, czego nauczyliśmy się o mózgu od tamtej pory.
Dzięki postępowi technologicznemu, rozwojowi technik neuroobrazowania, medycyny, neurobiologii, psychologii poznawczej i kognitywistki, udało nam się odkryć wiele tajemnic dotyczących budowy i funkcji mózgu. Jednak nadal istnieje wiele pytań, pozostawionych bez odpowiedzi.
Czy zdobyłeś jakieś nowe cenne informacje czytając ten wpis? Czy chciałbyś, przyswoić je na dłużej i móc z nich korzystać na co dzień?
Jeśli tak, to może chcesz pobrać Ebooka i Mapę Myśli stworzoną na podstawie tego artykułu na swój tablet lub komputer. Ebook zawiera wszystkie informacje zawarte w tym artykule. Mapa Myśli przedstawia najistotniejsze informacje na temat funkcji mózgu przedstawione w formie graficznej. Jest tak zaprojektowana, aby wspomóc działanie pamięci i ułatwić zapamiętanie wiedzy zawartej w Ebooku.
Dokonując zakupu przyczynisz się również do rozwoju i powstawania kolejnych map.
Dowiedz się więcej na temat tego zagadnienia
Chcesz poszerzyć swoją wiedzę? Poniżej znajdziesz kilka linków do wpisów, które mogą być dla Ciebie wartościowe:
- Rewolucja w anatomii mózgu @ Jerzy Vetulani
- Podsumowanie funkcji kory @ Włodzisław Duch
- Jak działa mózg? @ Włodzisław Duch
- Budowa mózgu @ Neurologia
Bibliografia:
- Istota czlowieczenstwa – Michael S. Gazzaniga
- Jandial Rahul – Jak Otworzylem Mozg
- Neuronauka poznawcza. Jak mózg tworzy umysł – Piotr Jaśkowski
- Neuronauka o podstawach człowieczeństwa – Ramachandran Vilayanur S.
- Twój mózg bez tajemnic – Marc Dingman
- Jak myśli mózg – William H. Calvin
- Mózg rządzi – Nordengen Kaja
- Jak uczy się mózg – Manfred Spitzer
- Mózg. Opowieść o nas – Eagleman David
- Psychologia Kluczowe koncepcje Tom 3 Struktura i funkcje świadomości – Vivian McCann, Robert Johnson, Philip Zimbardo
- Tajemnice mózgu – Susan Greenfield
- Górny mózg, dolny mózg. Stephen Kosslyn, Wayne G. Miller
- Umysł. Czym jest i jak działa – David Casacuberta
- Psychologia pamięci. Badania, teorie, zastosowania – prof. Maria Jagodzińska
- Jak powstają emocje. Sekretne życie mózgu – Lisa Feldman Barrett
