Rodzaje motywacji

Motywację można klasyfikować na kilka sposobów, w tym artykule omówię podział, który uważam za najbardziej użyteczny w kontekście uczenia się. Będzie to podział na motywację w zależności od źródła czyli motywację wewnętrzną i zewnętrzną.

Niezależnie od tego czy uczysz się dla siebie, potrzebujesz przyswoić wiedzę na najbliższą lekcję czy egzamin, to w naukę trzeba włożyć sporo wysiłku. Bez wzbudzenia w sobie odpowiedniego poziomu motywacji, może się to okazać trudnym zadaniem, które zakończy się niepowodzeniem.

Typowa nauka w edukacji szkolnej polega na tym, że ktoś (a właściwie to cały system) jest odpowiedzialny za określenie Twoich celów i zakresu wiedzy jaki masz opanować. Następnie pojawia się nauczyciel, który realizuje określony program nauczania, a jego rolą jest, zmotywowanie Cię do nauki i weryfikacja wiedzy. W tym przypadku motywacja opiera się głównie na nagrodach i karach czyli ocenach, promocjach lub ich braku i jest to tzw. motywacja zewnętrzna.

W przypadku kiedy uczysz się samodzielnie, dla siebie, nauka również nie jest czymś prostym. Musisz odgrywać jednocześnie dwie role: ucznia i nauczyciela. Potrzebujesz wykazać się umiejętnością planowania, skutecznego uczenia się i zaangażowania. Nauczyć skupiania się na tym jak samodzielne uczenie się, wzbogaca Cię na poziomie niematerialnym, co w dzisiejszych czasach może być wyzwaniem;) W tym przypadku potrzebujesz wzbudzić w sobie motywację wewnętrzną, dlatego przyjrzyjmy się teraz bliżej na czym ona polega.

Co to jest motywacja wewnętrzna?

Motywację wewnętrzną można opisać jako wewnętrzny płomień, który napędza nas do działania. Ten płomień pojawia się kiedy działanie, które wykonujemy daje nam poczucie przyjemności i przynosi satysfakcję.

Są to czynności, które wykonujemy bez większego napinania siły woli. Aktywności podczas których odczuwamy entuzjazm, a do dalszego ich wykonywania popycha nas naturalna ciekawość, chęć odkrycia czegoś nowego, kolejne wyzwania czy poziomy wtajemniczenia.

Działanie pod wpływem motywacji wewnętrznej daje nam poczucie wykonywania pracy sensownej i wartościowej. Czujemy wówczas pewien rodzaj spełnienia i dumy z tego, co dokonaliśmy, a to z kolei wzbudza w nas chęć do dalszego działania.

Motywacja wewnętrzna jest większa u osób, które mają rozwiniętą samoświadomość. Rozwinięta samoświadomość polega na jasno określonej wizji swojej przyszłości, silnym poczuciu, że mam do zrealizowania w życiu ważną misję oraz świadomym posługiwaniu się określonymi strategiami działania, które przynoszą pozytywny feedback. Takie osoby po prostu wiedzą dokąd zmierzają, mają wyznaczone cele, wiedzą jak je osiągnąć (strategie i metody) i dlaczego są one dla nich ważne (system wartości).

Ok.  Przyjrzyjmy się teraz motywacji wewnętrznej w kontekście uczenia się. Ten rodzaj motywacji określa się jako motywację poznawczą.

Co to jest motywacja poznawcza? 

Motywacja poznawcza to uczenie się, którego źródło jest oparte na osobistych zainteresowaniach.

Jest to poczucie – ja chcę wiedzieć więcej, zdobywać nowe informacje i wiedzę, nauczyć się nowej umiejętności.  Ten rodzaj motywacji ma swoje źródło w ciekawości świata, chęci poznania go i zrozumienia.

Prawdziwa motywacja wewnętrzna praktycznie nigdy się nie kończy i wyczerpuje, trudno ją również osłabić. Kiedy doświadczamy podczas nauki momentu „AHA!” wiem, rozumiem, który jest przyjemny, to spontanicznie chcemy do niego powracać. 

Aby rozbudzić wewnętrzną motywację poznawczą potrzebujemy poczucia skuteczności. Jest to związane z używaniem właściwych strategii i technik uczenia się, które zapewnią sukces i radość z osiągnięć.

Zagrożeniem dla motywacji wewnętrznej mogą być ograniczające przekonania i myślenie np. „I tak nie dam rady”, „Mam za mało czasu”, „I tak tego nie zrozumiem”.

Motywacja wewnętrzna to swoiste perpetuum mobile, z jednej strony chcemy rozpocząć naukę bo wiemy, że będzie to przyjemne doświadczenie. Następnie wkładamy w naukę energię, czas i otrzymujemy pozytywne rezultaty w postaci zrozumienia i przyswojenia zagadnienia. To z kolei rozpala ponownie ogień motywacji i sprawia, że chcemy powrócić do tej czynności.

Ok. brzmi to wspaniale, prawda?

Niestety, gdyby każda nasza aktywność dostarczała nam zawsze takiego przyjemnego stanu, to żylibyśmy w cudownym świecie, spełnionych i szczęśliwych ludzi. Jak zapewne zauważyłeś tak nie jest.

Nie oszukujmy się, trudno o motywację wewnętrzną, kiedy nauka określonego przedmiotu nie daje nam frajdy, nudzi nas lub jesteśmy do niej 'zmuszeni’ przez system lub sytuację, w której się znajdujemy.

Duża część naszych codziennych aktywności nie daje nam żadnej frajdy, a wręcz jest czymś do czego musimy używać sporych nagładów siły woli, aby je wykonywać.

W takim przypadku, aby podjąć działanie możemy skorzystać z motywacji zewnętrznej.

Co to jest motywacja zewnętrzna?

Z motywacją zewnętrzną mamy do czynienia kiedy angażujemy się w daną aktywność ze względu na bodźce lub czynniki zewnętrzne. Takim bodźcem, inspiracją do działania może być chęć otrzymania nagrody lub uniknięcia kary, czyli tzw. „kij i marchewka”.

Nagrodą mogą być np. pieniądze, oceny, wyróżnienia, akceptacja grupy, pochwały rodziców, polubienia w mediach społecznościowych itd. 

Drugą siłą napędową motywacji zewnętrznej jest chęć uniknięcia przykrych konsekwencji lub kary.

Podejmujemy się jakiegoś działania bo nie chcemy stracić pracy, ponieważ boimy się wykluczenia z grupy, do której chcemy przynależeć, ponieważ nie chcemy zawalić egzaminów i uniknąć związanych z tym kłopotów, ponieważ złe oceny mogą wywołać niezadowolenie osób nam bliskich itd. 

Zewnętrzna motywacja jest łatwa do zastosowania w prawie każdej sytuacji, ponieważ łatwo znaleźć dla siebie lub innych jakąś zewnętrzną nagrodę lub karę, dla której wykonamy określone zadanie.  Wystarczy, aby była ona dla nas lub kogoś wystarczająco atrakcyjna lub straszna.

Motywacja zewnętrzna przydaje się kiedy brakuje nam motywacji wewnętrznej. Kiedy zadanie, z którym musimy się zmierzyć jest na przykład nużące lub nieatrakcyjne.

Ale ten rodzaj motywacji posiada szereg wad, których warto być świadomym.

Motywacja zewnętrzna wady

Jedną z głównych wad takiej motywacji jest to, że może łatwo zaniknąć kiedy brak bodźców zewnętrznych. Kiedy nie spodziewamy się otrzymania nagrody za wykonaną pracę czy naukę, to ciężko będzie nam się do nich zabrać.

Kolejna wadą jest możliwość uzależnienia się od uznania innych. Jesteśmy istotami społecznymi, zależy nam na uznaniu grupy, do której przynależymy lub do której aspirujemy. Taką grupą może być rodzina, znajomi, rówieśnicy, osoby które obserwują Twój profil w SM. Twoja aktywność jest wówczas uzależniona od ich pochwał, lajków i pozytywnych komentarzy, to one są siłą napędową do Twojego działania. Kiedy ich nie otrzymasz możesz stracić chęć do działania.

Poleganie wyłącznie na motywacji zewnętrznej, którą sterują inne osoby, może również prowadzić do poczucia braku autonomii.  Autonomia w tym przypadku, to poczucie wpływu na własne życie i możliwości kierowania nim.

Można to porównać do płynięcia okrętem. Jesteś wśród członków załogi(np.korpo), płyniecie w określonym kierunku i idzie to nawet całkiem sprawnie, są również z tego przyzwoite profity. Ale to dokąd płyniecie zupełnie nie zależy od Ciebie. Cel wyznacza kapitan i realizujesz jego wizje a nie swoje.

Przyjrzyjmy się teraz szczególnemu rodzajowi motywacji zewnętrznej w kontekście uczenia się a będzie to….

Motywacja zewnętrzna lękowa

W tym przypadku do podjęcia działania mobilizuje nas presja otoczenia i środowisko, które na nas oddziałuje.

Może ona polegać na konieczności zaspakajania oczekiwań np. rodziców, nauczycieli, kolegów, społeczeństwa.

Motywuje nas do działania strach przed odrzuceniem, wykluczeniem, brakiem akceptacji, miłości.

W przypadku uczenia się może to być presja przed oczekiwaniami rodziców, strach przed otrzymaniem złej oceny, obawa przed nauczycielem, który może nas np. poniżyć na forum klasy, brak akceptacji ze strony kolegów, groźba usunięcia ze szkoły lub uczelni, brak szans na awans itd.

Działanie pod wpływem takiej motywacji może przynieść nam korzyści ale niesie ze sobą również zagrożenia. Omówię to w kontekście prawa pobudzenia Yerkesa-Dodsona, działania mózgu i uczenia się.

W dużym skrócie prawo Yerkesa-Dodsona mówi nam, że aby najskuteczniej wykonać jakieś zadanie(uczyć się) musimy być na odpowiednim poziomie pobudzenia (motywacji). Zbyt mały poziom pobudzenia i nie będzie nam się chciało zabrać za zadanie, zbyt duży poziom pobudzenia nie będziemy mogli się skupić na zadaniu.

Korzyści jakie niesie ze sobą wykorzystanie motywacji zewnętrznej lękowej

Kiedy znajdujemy się pod wpływem optymalnej dla nas dawki stresu czy presji, nasz mózg znajduje się na odpowiednim poziomie pobudzenia, co ułatwia koncentrację i osiągnięcie maksymalnej wydajności poznawczej. Nauka wówczas przychodzi nam łatwo, mózg jest pobudzany przez odpowiednią chemię i chłonie nowe informacje.

Negatywne skutki bycia przytłoczonym przez nadmierny stres i presję

Stres, nadmierna presja, postrzeganie sytuacji, w której się znaleźliśmy jako zagrożenie dla organizmu, może ograniczyć zdolność mózgu do przetwarzania złożonych informacji.

W silnie stresujących sytuacjach mózg przełączy się w tryb tzw. walki lub ucieczki. Wówczas traci on zdolność do odbioru, rozumienia i właściwego przetwarzania informacji, które są niezbędne podczas nauki. Włącza się tryb przetrwania, w takiej sytuacji myślenie nie jest najważniejszą funkcją mózgu. Zasoby mózgu i organizmu zostają przekierowane na zapewnienie przetrwania organizmu na poziomie fizycznym. 

Podsumowanie

Wzbudzanie w sobie motywacji wewnętrznej jaki i korzystanie z motywacji zewnętrznej to doskonałe sposoby na osiągnięcie stanu odpowiedniego pobudzenia, wysokiej wydajności i koncentracji na wykonywanym zadaniu czy nauce.

Motywacja wewnętrzna, ten nigdy nie gasnący wewnętrzny płomień, który motywuje do pracy czy nauki jest stanem idealnym. Czynności, które wykonujemy pod jej wpływem dają nam poczucie wykonywania pracy sensownej, wartościowej i sprawiają przyjemność. To z kolei sprawia, że chcemy do niej powracać i zatracać się w niej.

Niestety nie żyjemy w idealnym świecie i duża część naszej aktywności, pracy czy nauki jest związaną z robieniem rzeczy, które nie sprawiają nam przyjemności. Wtedy warto sięgnąć po motywację zewnętrzną, która pomoże wzbudzić odpowiedni poziom energii potrzebny do wykonania takiego zadania. Trzeba mieć tylko na uwadze wady i zagrożenia jakie niesie ze sobą ten rodzaj motywacji.

Poszerz swoją wiedzę na temat motywacji do nauki:

• Rodzaje motywacji
• Jak zmotywować się do nauki? 18 skutecznych sposobów
• Motywacja wewnętrzna – co to jest i jak ją stosować podczas nauki?
• Flow – Stan przepływu. Jak z niego korzystać podczas nauki?
• Motywacja do nauki – w 6 krokach
• Motywacja wewnętrzna i zewnętrzna – co to jest?
• Co to jest motywacja zewnętrzna?
• 10 pytań, które warto sobie zadać, aby zwiększyć motywację do nauki
• Jak się uczyć, gdy stracisz motywację: 7 wskazówek, które pomogą Ci wrócić na właściwe tory
• Dlaczego warto się uczyć? 16 powodów i korzyści, które Cię zainspirują i zmotywują
• Motywacja do nauki 3.0
• Brak motywacji do nauki: przyczyny i sposoby na ich przezwyciężenie
• Jak zmotywować się do nauki? 15 niezawodnych sposobów dla uczniów
• Motywacja do nauki – Co nas motywuje?
• Jak wytłumaczyć dziecku co to jest motywacja
• Jak za pomocą dialogu motywujacego przekonać dziecko do nauki gramatyki
• Co motywuje dzieci do nauki i działania, przegląd koncepcji naukowych
• 7 potwierdzonych naukowo sposobów na zmotywowanie dziecka do nauki