Flow – Stan przepływu. Jak z niego korzystać podczas nauki?

Kiedy zapytamy poetę, dlaczego pisze wiersze i malarza, dlaczego maluje, odpowiedzą, że po prostu to robią i nie zastanawiają się nad tym. Są zanurzeni w swoim dziele, pracują z pasją, są w stanie tzw. Flow. Efekty tych działań są często dziełami sztuki, choć to nie one są celem.

Tym, co się liczy przede wszystkim, jest podejmowanie właśnie takiej, a nie innej aktywności, sprawiającej przyjemność i maksymalnie angażującej. W takich przypadkach wykonywanie czegoś, samo działanie, staje się cenne – przynosi dumę, radość, a przede wszystkim porywa i pochłania bez reszty. W takich przypadkach główny cel tkwi w procesie, a nie w efekcie końcowym a tym co daje nam motywację do działania jest motywacja wewnętrzna.

Co to jest Flow?

Jest to stan, który ma miejsce, gdy robimy coś, co jest dla nas w jakiś sposób szczególne. Gdy nasza aktywność jest dla nas cenna i wyjątkowa, a nasze umiejętności, nasza energia, całe nasze zasoby psychofizyczne są w stanie maksymalnego zaangażowania w jego wykonywanie.

Podczas Flow skupienie jest tak silne, że zapominamy o własnych problemach lub zmęczeniu. Zatracamy poczucie czasu, a czynność, którą wykonujemy, jest tak satysfakcjonująca, że możemy kontynuować ją bez względu na potencjalne straty. Może to być zarówno czytanie książek, mówienie w języku obcym, rysowanie czy gotowanie.

Flow na język polski tłumaczy się jako przepływ, uskrzydlenie lub zaangażowanie. Stan uskrzydlenia – to „stan, w którym emocje są powściągnięte i ujęte w jeden strumień, opatrzone znakiem dodatnim, pobudzone i nakierowane na wykonywane w danej chwili zadanie” (Goleman, 1997), to odczucie pełnego odprężenia pomimo pracy, zatracenie poczucia czasu i rzeczywistości, jest zupełnym przeciwieństwem martwienia się i niepokoju. Przeważnie dotyczy hobby i czynności dobrze nam znanych, wyćwiczonych, w których mamy wprawę lub pojawia się podczas aktywności stosunkowo mało zobowiązujących i celowych, takich jak zabawa, gra czy tworzenie sztuki.

Oto co sam twórca teorii przepływu mówi na temat tego stanu:

„Opracowałem teorię optymalnego doświadczenia opartą na koncepcji przepływu (flow) – stanu, w którym ludzie są tak zaangażowani w daną czynność, że nic innego nie wydaje się mieć znaczenia; samo doświadczenie jest tak przyjemne, że ludzie będą je wykonywać nawet za wszelką cenę, dla samej przyjemności jego wykonywania”.

Mihaly Csikszentmihalyi, Przepływ (Flow)

Csikszentmihalyi i jego zespół badaczy rozwinęli teorię przepływu, przeprowadzając wywiady z ludźmi (z różnych środowisk, z całego świata) na temat momentów w ich życiu, w których czuli się najbardziej zadowoleni, mieli największą kontrolę i byli w tej chwili.

Okazało się, że konkretna czynność ma mniejsze znaczenie niż mogłoby się wydawać. Wydawałoby się, że kreatywna, ekscytująca praca z łatwością wywoła stany przepływu. Ale okazało się, że również pracownicy fabryk, rolnicy i ludzie żyjący w skrajnym ubóstwie doświadczali stanów przepływu. Jak się okazuje, samo doświadczenie ma mniejsze znaczenie niż sposób, w jaki do niego podchodzimy.

Mihaly Csikszentmihalyi twierdzi, że każdy z nas choć raz w życiu przeżył doświadczenie maksymalnego zaangażowania w działanie dla samego działania. Pomyśl o sytuacji, gdy pracując, grając w gry, lub oddając się pracy twórczej, czułeś się jakbyś zapomniał o „bożym świecie”? Co sprawiło, że tak się poczułeś? Tak, to najprawdopodobniej było FLOW.

Przepływ dotyka tak wielu aspektów ludzkiego doświadczenia, że trudno jest go skategoryzować. Niemal wszystko może być doświadczeniem przepływu:

• sprzątanie domu,
• praca domowa z polskiego,
• lepienie ceramiki,
• gra w piłkę,
• pielęgnacja roślin domowych,
• spacer.

Badania Csikszentmihalyi’ego ujawniły również pewne sprzeczne z intuicją rzeczy dotyczące optymalnego doświadczenia. Odkrył on, że wiele czynności, które ludzie wykonują w czasie wolnym (w szczególności oglądanie telewizji), należą do najmniej satysfakcjonujących. Najprzyjemniejsze chwile to raczej te pełne wyzwań, a nawet bólu:

Wbrew temu, co zwykle sądzimy, takie chwile, najlepsze momenty w naszym życiu, nie są pasywnymi, receptywnymi, relaksującymi chwilami…. Najlepsze momenty zazwyczaj występują wtedy, gdy ciało lub umysł człowieka są napięte do granic możliwości w dobrowolnym wysiłku, aby osiągnąć coś trudnego i wartościowego” (Flow).

Ale podczas gdy pewne czynności mogą wywoływać stany przepływu łatwiej niż inne, prawdziwe osiągnięcie przepływu wymaga świadomej intencji i wysiłku. Ucząc się osiągać stan przepływu, uczysz się kontrolować swoją świadomość. Wymaga to „skoncentrowania uwagi na zadaniu i chwilowego zapomnienia o wszystkim innym”, czego ostatecznym celem jest prowadzenie bardziej znaczącego życia.

To jest właśnie „co” przepływu. Ale co z tym „dlaczego”? Dlaczego przepływ jest tak ważny nie tylko dla wykonywania lepszej pracy, ale dla lepszego życia w ogóle?

Dlaczego Flow jest ważne?

„Przepływ jest ważny zarówno dlatego, że czyni teraźniejszość bardziej przyjemną, jak i dlatego, że buduje pewność siebie, która pozwala nam rozwijać umiejętności i wnosić znaczący wkład na rzecz ludzkości”.

Mihaly Csikszentmihalyi, Przepływ (Flow)

Przyjrzyj się powyższemu wyjaśnieniu. Nie zobaczysz tam żadnej wzmianki o słowie „produktywność”. W rzeczywistości, przeszukując wszystkie moje podkreślenia z książki, znalazłem słowo „produktywność” tylko raz, i to nie w kontekście, którego używamy, gdy mówimy o nauce lub pracy. W przepływie chodzi o coś znacznie więcej niż tylko o zwiększenie produktywności i właśnie to jest to, co tak wielu blogerów zajmujących się produktywnością myli.

Jasne, w pogoni za przepływem możesz być bardziej produktywny, ale Csikszentmihalyi rzuca nam wyzwanie, byśmy wyszli poza to. Przepływ ma znaczenie ze względu na kontrolę, jaką Ci daje. Zamiast tylko reagować na zewnętrzne wydarzenia i bodźce, przejmiesz aktywną rolę w swoim życiu, od najbardziej prozaicznych momentów po te najbardziej krytyczne.

Kiedy osiągasz przepływ, osiągasz świętego Graala produktywności: intensywną, skoncentrowaną na jednym zadaniu pracę. Ale to dopiero początek. Od tego momentu zaczynasz tworzyć bardziej znaczącą egzystencję, wywierać wpływ, który wykracza poza ciebie, a Twoje poczucie kontroli rozszerza się, gdy stajesz się panem własnego życia.

Jak osiągnąć Flow?

Jeśli w poprzedniej części zrobiło się trochę wzniośle, nie przejmuj się. Nie zamierzam poprzestać na opisie przepływu w teorii. W tej części pokażę Ci, jak zastosować go w praktyce. Trudno jest omawiać przepływ bez zagłębiania się w filozofię, ale bądźcie pewni, że jest to praktyczna filozofia w tradycji Marka Aureliusza, taka, która dotyczy tego, jak żyć, jak być.

Nie ma dokładnej formuły na osiągnięcie przepływu, ale oto kilka sposobów, które możesz zastosować, aby ułatwić sobie osiągnięcie Flow, opartych na moim doświadczeniu i wynikach badań Csikszentmihalyi’ego.

1. Upewnij się, że nie jesteś głodny

Głód zabija flow, więc ważne jest, abyś go unikał, kiedy pracujesz nad osiągnięciem stanu przepływu. Nie oznacza to jednak, że musisz ciągle podjadać, a już na pewno nie jest to usprawiedliwienie dla jedzenia byle czego. Wysokocukrowe śmieciowe jedzenie i napoje energetyczne dadzą Ci krótkotrwały zastrzyk energii, ale potem czeka Cię ciężka zapaść, która wyrwie Cię ze stanu przepływu.

Jak to ujął Chris Bailey z alifeofproductivity.com, badając wpływ jedzenia na produktywność: „Kiedy jesz cokolwiek przetworzonego, rafineria w Twoim żołądku przekształca to w masę glukozy, która szturmuje Twój mózg od razu, co powoduje, że Twój poziom energii to rollercoaster”.

Zamiast tego, potrzebujesz wysokiej jakości paliwa, które będzie uwalniać glukozę powoli do krwiobiegu. To, co jesz, zależy od Twoich preferencji żywieniowych i upodobań, ale ogólnie rzecz biorąc, nie możesz się pomylić z orzechami, owocami, warzywami, nasionami i chudym mięsem. Unikaj przetworzonych przekąsek z dużą ilością dodanego cukru/słodzików.

2. Unikaj rozpraszaczy uwagi

Nigdy nie osiągniesz przepływu, jeśli będziesz rozproszony. Twój mózg po prostu nie wejdzie w stan w flow, kiedy będziesz przeskakiwał między różnymi zadaniami. Oczywiście, istnieją okoliczności, w których nie da się uniknąć rozproszenia uwagi. Jednak przez większość czasu można pracować nad minimalizacją lub eliminacją rozproszenia. Oto niektóre z najlepszych sposobów, jak to zrobić:

• Załóż słuchawki.
• Przełącz swój telefon w tryb samolotowy (lub, jeszcze lepiej, schowaj go w szafie/szufladzie/w innym pokoju).
• Stwórz spokojne miejsce do nauki.
• Zamknij drzwi (jeśli je masz).
• Zaplanuj w kalendarzu bloki nieprzerwanego czasu na naukę.
• Stosuj technikę Pomodoro (patrz następna sekcja).

3. Stosuj technikę Pomodoro

Jestem wielkim fanem techniki Pomodoro. Kiedy po prostu nie możesz się skupić lub odwlekasz jakiś projekt, spróbuj ją zastosować. Technika Pomodoro polega na ustawieniu minutnika na 25 minut (lub dowolnie długi czas) i pracy tylko nad jednym zadaniem przez ten czas. Żadnego sprawdzania telefonu, przeglądania SM, czy mentalnego podróżowania po przeszłości lub przyszłości. Po upływie tego czasu możesz zrobić sobie krótką przerwę (np. 5 minut).

Jak to się ma do przepływu? Nie możesz po prostu wejść w stan przepływu pod wpływem siły woli. Jest to coś, w co musisz wprowadzić swój mózg. Technika Pomodoro czyni to możliwym, pomagając Ci przeskoczyć największą mentalną barierę: rozpoczęcie nauki czy pracy. Ponieważ kiedy już zanurzysz się w zadaniu, może się okazać, że zaczniesz uczyć się z zaangażowaniem i dłużej niż zaplanowałeś.

Polecam darmową, przeglądarkową wersję, która w łatwy sposób wspomaga rozpoczęcie pracy z techniką Pomodoro TomatoTimer.

4. Zapomnij o multitaskingu

Multitasking w teorii brzmi jak świetny pomysł. Robienie wielu rzeczy naraz jest bardziej efektywne, prawda?

Cóż, rzeczywiście może i tak by było, ale nasze mózgi nie funkcjonują w ten sposób. Nie możemy wykonywać wielu świadomych zadań jednocześnie bez tak zwanej kary za przełączanie poznawcze( koszty poznawcze). Zasadniczo, za każdym razem, gdy przechodzisz z jednego zadania do drugiego, Twój mózg potrzebuje czasu i dodatkowej energii, aby wrócić do poprzedniego zadania, które wykonywałeś.

Ponieważ przepływ jest tak zależny od wykonywania pojedynczego zadania z laserowym skupieniem, wielozadaniowość jest jego wrogiem i przeciwieństwem.

5. Zapewnij sobie wystarczającą ilość dobrej jakości snu

Sen ma ogromny wpływ na Twoje zdrowie i ogólne samopoczucie. Ale jest również kluczem do osiągnięcia stanu flow. Jeśli jesteś zmęczony, zmniejszy się Twoja zdolność koncentracji, a drobne rozproszenia łatwiej odciągną Cię od stanu flow. Pomyśl tylko, jak czujny i gotowy na podbój świata czujesz się po solidnej dawce snu.

Z tego samego powodu ważne jest nie tylko zapewnienie odpowiedniej ilości snu, ale także jego wysokiej jakości. Spędzenie dziewięciu godzin w łóżku nie jest dobre, jeśli większość z nich spędzisz na miotaniu się i przewracaniu.

5 sytuacji, w których możesz doświadczyć Flow jako student – uczeń

Teraz, kiedy już omówiłem kilka ogólnych zasad wprowadzania przepływu do swojego życia, chcę pokazać Ci, jak możesz rozwijać przepływ w typowych sytuacjach, które napotkasz jako student czy uczeń. Niektóre z nich pasują do typowych sytuacji przepływu, o których może słyszałęś (szczególnie studiowanie), podczas gdy inne są mniej intuicyjne (np. jak spędzasz swój wolny czas).

1. W sali wykładowej, klasie

Bądźmy szczerzy, niektóre zajęcia są nudne. Profesor może nie być najbardziej inspirującym mówcą, albo temat może być po prostu nudny. Więc kuszące jest, aby po prostu wyłączyć się lub cierpliwie przez nie przejść 'bujając w obłokach’. To są Twoje jedyne opcje, prawda?

Cóż, niekoniecznie. W książce „Przepływ” Csikszentmihalyi opisuje „czynności mikroprzepływowe”, które możesz wykorzystać, aby utrzymać zaangażowanie podczas nudnych wykładów lub innych nudnych sytuacji. Oto kilka pomysłów:

• Bazgraj (lub rób proste rysunki, sketchnotki).
• Licz, ile razy profesor używa danego słowa.
• Rób notatki w innym języku.
• Twórz proste mapy myśli.
• Ćwicz sztuczki z długopisem (tylko nie rób żadnych, które powodują hałas i proszę, nie klikaj długopisem!)

Te wszystkie czynności sprawiają, że nudne wykłady stają się bardziej jak zajęcia z przepływem, jednocześnie pozwalając Ci zwracać uwagę, kiedy profesor wspomina o ważnym materiale. Żeby było jasne, nie zachęcam cię do ignorowania wykładów; proponuję raczej sposoby na utrzymanie koncentracji, kiedy robi się nudno.

2. Uczenie się i zadania domowe

Uczenie się jest czynnością stwarzającą wiele możliwości przepływu, ale nie stanie się to samoistnie. Łatwo jest studiować w sposób rozproszony i oderwany od tematu. Klasyczna metoda „studiowania”, polegająca na czytaniu slajdów z wykładu w ramach przygotowań do egzaminu, nie jest ani skuteczną metodą nauki, ani niczym zbliżonym do aktywności flow. Z drugiej strony, tworzenie i studiowanie fiszek (flashcards) może wywołać intensywny stan przepływu.

Podobnie jest z zadaniami domowymi. Zamiast spieszyć się, aby jak najszybciej skończyć zadanie domowe, zwolnij i pozwól sobie na zanurzenie się w jego treść. To może się sprawdzić w przypadku każdego przedmiotu, od zadań z matematyki po lekturę z historii. Kluczem jest to, że bierzesz aktywny udział w tym procesie.

Csikszentmihalyi daje również kluczową wskazówkę, jak uczynić nudne zadania przyjemniejszymi: jest to grywalizacja. No dobra, nie używa tego słowa, ale opisuje, jak zrobienie gry z nudnej czynności może sprawić, że będzie ona łatwiejsza do wykonania.

Na przykład, możesz rzucić sobie wyzwanie, aby zobaczyć, na ile pytań możesz udzielić odpowiedzi w określonym czasie. Albo kiedy pracujesz nad wypracowaniem, sprawdź, ile słów uda ci się napisać w określonym czasie.

Oczywiście, będą chwile, kiedy po prostu będziesz musiał usiąść i wykonać nudną pracę, nawet jeśli nie będziesz miał na to ochoty. Ale dzięki grywalizacji (i nauczeniu się czerpania przyjemności z tego procesu) możesz pokonać barierę przed rozpoczęciem zadania.

3. Testy i egzaminy

Testy i egzaminy są trudnym przypadkiem użycia flow. Z jednej strony, nie chcesz być tak pochłonięty pracą, że stracisz poczucie czasu. W końcu właściwe zarządzanie czasem jest kluczem do tego, abyś ukończył testy i egzaminy na czas.

Z drugiej strony, czasami korzystne jest zagubienie się w teście… na kilka chwil. Odkryłem, że podczas egzaminów, które wymagają krótkich odpowiedzi lub dłuższych esejów, wejście w ten sam rodzaj przepływu, jak podczas pisania dłuższego eseju, jest kluczem do skupienia się wystarczająco uważnie, aby napisać coś sensownego w ograniczonej ilości czasu, jaki mam.

4. Praca

W rozdziale książki „Flow” poświęconym pracy, Csikszentmihalyi opisuje coś, co nazywa „osobowością autoteliczną”, czyli „zdolność do tworzenia doświadczeń przepływu nawet w najbardziej jałowym środowisku”. Twierdzi on, że każdy może rozwinąć tę postawę, nawet jeśli praca, którą wykonuje, jest z pozoru „nudna”.

Na przykład wykonując monotonna pracę polegającą na sortowaniu dokumentów możesz zaangażować się w czynność, która pozwoli Ci wejść we Flow. Możesz z tego nudnego zajęcia zrobić zabawę np. ile dokumentów mogę posortować w ciągu minuty? Ile tych samych imion, lub nazw miast znajdę w stu kolejnych dokumentach. Baw się, bądź kreatywny, szukaj sposobu, aby te małe gry utrzymywały twoją koncentrację i pomagały unikać błędów i odpływaniu umysłu.

5. Czas wolny

Wydaje się to sprzeczne z intuicją, ale czas wolny może być trudniejszy do cieszenia się niż praca. Brzmi szalenie, prawda? W końcu ciężko pracowałeś, a teraz zasługujesz na to, by wyrzucić z siebie trochę pary przy Netflixie lub przeglądaniu Facebooka.

Ale jak już wcześniej wspomniałem, nie wszystkie sposoby spędzania wolnego czasu są sobie równe. Jak ujął to Csikszentmihalyi:

„Jak na ironię, pracą łatwiej się cieszyć niż wolnym czasem, ponieważ podobnie jak działania związane z przepływem, ma ona wbudowane cele, informacje zwrotne, zasady i wyzwania, wszystkie te elementy zachęcają do zaangażowania się w pracę, do skupienia się i zatracenia w niej. Czas wolny, z drugiej strony, jest nieustrukturyzowany i wymaga znacznie większego wysiłku, aby przekształcić go w coś, czym można się cieszyć”

Mihaly Csikszentmihalyi, Przepływ (Flow)

Odpowiedzią jest więc znalezienie sposobu na nałożenie większej struktury na swój wolny czas. Nie oznacza to, że musisz stworzyć szczegółowy harmonogram tego, co robisz, kiedy nie uczysz się czy pracujesz (choć jest to podejście, którego możesz spróbować). Zalecam, abyś wykorzystał swój wolny na kreatywne lub konstruktywne działania. Osobiście spędzam swój wolny czas jeżdżąc na rowerze, czytając książki na interesujące mnie tematy i ucząc się tworzyć proste rysunki, które widziałeś powyżej.

Nie oznacza to jednak, że zawsze wykorzystuję swój wolny czas w sposób konstruktywny. Nadal czasami oglądam filmy, ale staram się to robić z rodziną, żeby dodać element więzi.

Wnioski

Mam nadzieję, że teraz lepiej rozumiesz, czym jest przepływ i jak możesz go wykorzystać nie tylko do bycia bardziej produktywnym, ale do lepszego życia. Kiedy połączysz to z innymi strategiami efektywnej nauki, które omawiam na Jaksieuczyc.pl , będziesz po prostu pędzić przez studia a później przez życie bez stresu, z poczuciem autonomii i skuteczności.

Poszerz swoją wiedzę na temat motywacji do nauki:

• Rodzaje motywacji
• Jak zmotywować się do nauki? 18 skutecznych sposobów
• Motywacja wewnętrzna – co to jest i jak ją stosować podczas nauki?
• Flow – Stan przepływu. Jak z niego korzystać podczas nauki?
• Motywacja do nauki – w 6 krokach
• Motywacja wewnętrzna i zewnętrzna – co to jest?
• Co to jest motywacja zewnętrzna?
• 10 pytań, które warto sobie zadać, aby zwiększyć motywację do nauki
• Jak się uczyć, gdy stracisz motywację: 7 wskazówek, które pomogą Ci wrócić na właściwe tory
• Dlaczego warto się uczyć? 16 powodów i korzyści, które Cię zainspirują i zmotywują
• Motywacja do nauki 3.0
• Brak motywacji do nauki: przyczyny i sposoby na ich przezwyciężenie
• Jak zmotywować się do nauki? 15 niezawodnych sposobów dla uczniów
• Motywacja do nauki – Co nas motywuje?
• Jak wytłumaczyć dziecku co to jest motywacja
• Jak za pomocą dialogu motywujacego przekonać dziecko do nauki gramatyki
• 7 potwierdzonych naukowo sposobów na zmotywowanie dziecka do nauki
• Znaczenie emocji w procesie uczenia się
• Hierarchia potrzeb Maslowa – znaczenie w edukacji