Powtarzanie – jak zapamiętać więcej z tego, czego się uczymy

Uczysz się, właściwie przetworzyłeś materiał, wykazałeś się aktywnością poznawczą – masz zatem nadzieję, że czas i wysiłek włożony w naukę przyniosą oczekiwane wyniki. Kiedy jednak przychodzi moment, że trzeba przywołać z pamięci wiedzę, okazuje się to trudne i zauważasz spore braki. Dlaczego tak się dzieje?

Możliwe, że problem tkwi w niewłaściwym sposobie lub braku powtarzania treści, których się uczyłeś.

Jak powtarzać, żeby zapamiętywać więcej z tego czego się uczymy?

Psychologia poznawcza podpowiada, że przy obcowaniu z obszernymi i złożonymi treściami jednokrotny kontakt z nimi jest zazwyczaj niewystarczający. Trzeba naukę rozłożyć w czasie, planując powtórki. Co więcej, skuteczne powtarzanie powinno polegać na aktywnym opracowywaniu wcześniej przyswojonej wiedzy, a nie na biernym jej odtwarzaniu. Powtarzanie informacji powinno być świadomym i zaplanowanym procesem, który opiera się na wiedzy związanej z działaniem ludzkiego systemu pamięciowego.

Najważniejsze korzyści płynące ze świadomego powtarzania informacji

Większa skuteczność i wydajność procesu uczenia się.
Poprawa trwałości zapamiętywanych treści.
Łatwość wydobywania z pamięci konkretnych informacji.
Oszczędność czasu.
Mniejszy stres na egzaminach, sprawdzianach, kolokwiach.
Szybsza nauka definicji, obcych słówek, zasad gramatycznych, nowych umiejętności, obszernych tekstów, nauk ścisłych itd.

Zanim przejdziesz dalej, poznaj cztery rodzaje przeprowadzania powtórek. Dlaczego? Może okazać się, że te, które uważasz za oczywiste i intuicyjne wcale nie są skuteczne. Warto je rozpoznać i w razie potrzeby zmodyfikować.

4 Rodzaje powtarzania

1. Powtarzanie skomasowane

Polega na tym, że starasz się przyswoić duże porcje materiału w jednym cyklu. Nauka nie jest rozłożona w czasie i brakuje odpowiednio długich przerw, aby informacje miały czas się utrwalić i skonsolidować. Uczyłeś się w ten sposób? Zapewne wiesz już, że jest to metoda mało przyjemna, nieefektywna i dość czasochłonna.

Co się dzieje, gdy powtarzasz nie robiąc przerw?

Czujesz, że ogarnia Cię zmęczenie, zniechęcenie, znużenie. Wzrasta opór przed powtarzaniem tego samego – po raz kolejny w krótkim czasie. W psychologii takie zjawisko określa się jako hamowanie reaktywne.

Zdecydowanie bardziej efektywne i motywujące jest powtarzanie rozłożone w czasie.

2. Powtarzanie rozłożone w czasie

To sposób oparty na wynikach badań z psychologii poznawczej i neurobiologii. Zaleca się, by naukę łączyć z zaplanowanymi przerwami.

Dlatego przed nauką określ dokładnie, kiedy będziesz powtarzał materiał i jak długo będą trwały powtórki.

Korzyści z powtarzania rozłożonego w czasie

Tworzy się trwalszy ślad pamięciowy w mózgu i następuje konsolidacja nowych informacji.
Taki rodzaj powtarzania jest zdecydowanie mniej nużący i męczący.
To, co niedokończone, często mobilizuje do dalszego działania. Jest to związane z potrzebą rozładowania napięcia motywacyjnego i tzw. efektem Zeigarnik.
Dzięki robieniu przerw masz lepszą koncentrację oraz więcej sił i ochoty do dalszej pracy.

Kolejnym rodzajem powtarzania jest:

3. Powtarzanie podtrzymujące

Przy powtarzaniu podtrzymującym wielokrotnie spostrzegasz lub odtwarzasz informacje, które chcesz zapamiętać. Na przykład po cichu ponownie czytasz rozdział książki, przeglądasz notatki, słuchasz wykładu itp. Jest to przejście całego procesu nauki w takiej samej formie, jak za pierwszym razem.

Nawet jeżeli uda Ci się (bez odpływania myślami) utrzymać koncentrację i uwagę na tym co ponownie czytasz, to brakuje tu elementu, który decyduje o skuteczności. Powtarzając w ten sposób informacje używasz tylko uwagi i spostrzegania, nie angażując w ten proces pamięci.

Jest to typowe „wkuwanie” – mało efektywne i często męczące. Po takiej nauce nie za bardzo orientujesz się w tym co już wiesz i czy zapamiętałeś to co trzeba. Weryfikacja Twojej wiedzy następuje dopiero w czasie odpowiedzi, na sprawdzianie czy egzaminie.

Jaka jest alternatywa? Psychologia poznawcza podpowiada, że lepiej zastosować:

4. Powtarzanie opracowujące

Definiuj, abstrahuj, parafrazuj.

Staraj się tworzyć własne definicje w oparciu o zagadnienia, których się uczysz. Wyodrębnij cechy istotne w danym zjawisku czy przedmiocie. Przypomnij sobie najważniejsze informacje, pomijając te mniej istotne. Staraj przywołać się to samo, ale innymi, własnymi słowami.

Opowiedz lub powtórz komuś to, co już wiesz.

Dzięki temu zyskasz orientację w tym, co już wiesz a czego jeszcze nie. Dyskutując na dany temat musisz wydobywać z pamięci informacje, aby podważać lub potwierdzać zdanie osoby, z którą rozmawiasz. Możesz spróbować kogoś nauczyć tego co już wiesz. Zyskasz wtedy pewność, że rozumiesz zagadnienie i potrafisz je przekazać w czytelny sposób.

Sprawdź zestaw E-booków i Map Myśli – „Efektywna Nauka”

Analizuj znaczenie nowych informacji.

Jest to związane z semantycznym poziomem przetwarzania informacji – szczegółowe opracowanie tego zagadnienia znajdziesz w kolejnym wpisie

Wiąż nowe informacje ze zdobytą wcześniej wiedzą.

Pamięć działa przez asocjacje. Oznacza to, że do wiedzy, którą już posiadasz, dołączasz kolejne elementy. Kiedy na początku nauki przypomnisz sobie, co już wiesz na dany temat, łatwiej będzie Ci dołączyć kolejne elementy informacji.

Powtarzanie opracowujące jest skuteczne, ponieważ wymaga większej aktywności poznawczej. Przekłada się to na wzrost motywacji i dobrze przygotowuje do końcowego sprawdzianu wiedzy np. egzaminu, klasówki czy odpowiedzi na zajęciach.

Teraz, kiedy poznałeś już cztery rodzaje przypominania, czas zastanowić się jak wykorzystać tę wiedzę w praktyce.

Jak efektywnie powtarzać?

Testuj, sprawdzaj i jeszcze raz testuj.

Z badań psychologów (między innymi Nelson i Dunlosky, 1991 oraz Kang, McDermott i Roediger,2007) wynika, że sprawdzanie swojej wiedzy bardzo korzystnie wpływa na pamięć. Istnieją solidne dowody, że samo staranie się, aby wyciągnąć z głowy informację na potrzeby testu, powoduje, iż w przyszłości łatwiej będzie zrobić to samo. Dokonuje się więc tym samym fizyczne wzmocnienie śladu pamięciowego.

Wiedzę możesz sprawdzać poprzez proste testy, takie jak np.:

Ogólne pytania, dla których odpowiedzią jest krótkie zdanie.
Zapisanie na kartce kluczowego słowa i wypisanie w ciągu 5 minut wszystkiego, co wiesz na dany temat.
Nagranie na telefon słów po polsku i w języku, którego się uczysz, a następnie próba wydobycia z pamięci danego słowa i sprawdzenie poprawności.
Tworzenie szybkich, semantycznych map myśli.

Długie sesje powtórkowe, trwające np. 60 minut, są mało efektywne. Lepiej podzielić taką sesję na dwie części: 2 x 30 minut. Wtedy zadziała efekt pierwszeństwa i świeżości: najlepiej zapamiętujesz to, co jest na początku i końcu nauki, a to co w środku – słabiej.

Jak optymalnie zaplanować powtarzanie?

Nie istnieje tutaj uniwersalna reguła. Optymalna długość przerw zależy od wielu czynników: celu i etapu uczenia się, rodzaju materiału, jego objętości, długości, trudności czy nowości. Ważne są także Twoje przyzwyczajenia, samopoczucie i umiejętność koncentracji.

Zdecydowanie długość przerw powinna zależeć od celu nauki. Celem Twojej nauki jest pamiętanie „na już”? Przeprowadzaj powtórki w krótkich odstępach czasu. Jeżeli natomiast chcesz trwale zapamiętać wiedzę, bo będziesz z niej korzystać np. w pracy, lepsze będą dłuższe odstępy między poszczególnymi powtórkami.

Ogólne zasady robienia powtórek:

Początkowo przerwy nie powinny być zbyt długie – grozi to szybkim ubytkiem informacji z pamięci i zapominaniem.
W miarę utrwalania materiału przerwy mogą być coraz dłuższe.
O tym, ile czasu mają trwać przerwy, decydujesz ty.

Psycholog William James pisał, że rzeczy, których człowiek próbuje się nauczyć przez parę godzin i w czasie jednego posiedzenia, nie są w stanie zbudować zbyt dużej siatki połączeń z innymi informacjami w głowie. Po prostu nie ma czasu na utworzenie silnych śladów pamięciowych, co powoduje, że materiały ulecą z głowy szybciej niż balon napełniony helem w czasie silnego wiatru.

Powtarzanie zależne od długości treści

Materiały krótkie możesz powtarzać całościowo podczas jednej sesji. Natomiast materiał trudny, obszerny, lepiej podzielić na części. Wtedy uczysz się w trakcie wielu bloków, podzielonych krótkimi przerwami. Każdy z nich opanowujesz oddzielnie, jednak powinny one stanowić spójną całość.

Badania nad powtarzaniem

Wiele badań z zakresu psychologii poznawczej dowiodło, że odpowiednie rozłożenie w czasie powtórek materiału zapewnia lepsze zapamiętywanie długoterminowe. Bez powtarzania ślady pamięciowe szybko ulegają zatarciu i tracisz dostęp do wiedzy oraz umiejętności, które nabyłeś.

Jednym z pierwszych psychologów, który zajmował się zagadnieniem zapamiętywania i przypominania informacji, był Hermann von Ebbinghaus.

Ebbinghaus eksperymentował na własnej osobie. Uczył się na pamięć zbiorów bezsensownych zbitek liter (np. CAG, GIF, WAW – samogłoska pomiędzy dwiema spółgłoskami) i próbował przypomnieć je sobie po upływie określonego czasu (jednego dnia, dwóch dni, tygodnia, miesiąca, roku). Uzyskane wyniki pozwoliły na sformułowanie najważniejszej zależności opisującej przebieg zapominania. Okazało się, że najwięcej zapominamy wkrótce po zakończeniu uczenia się, a wraz z upływem czasu zapominanie jest coraz wolniejsze.

Proces ten ukazuje tak zwana krzywa zapominania, którą widzisz poniżej.

Krzywa ta pokazuje tak naprawdę nie zapominanie, ale ilość pamiętanego materiału. Tylko pośrednio wnioskujemy z niej o zapominaniu. Wydaje się to sprzeczne z intuicją. Bo jak to możliwe, że najwięcej zapominasz zaraz po uczeniu się, kiedy masz wszystko na „świeżo” w głowie?

Jest to związane z pewną cechą ludzkiego systemu pamięciowego, który jest tzw. systemem interpretującym – dynamicznym procesem. Oznacza to, że pobiera informacje, odrzuca szczegóły i organizuje pozostałość. Dlatego chwilę po nauczeniu się nowego materiału zapominasz szczegóły, dosłowne sformułowania. System pamięciowy pozostawia tylko kluczowe, najważniejsze elementy, istotę materiału: treści, które mają dla Ciebie duże znaczenie, których elementy już wcześniej istniały w Twojej pamięci.

Czas na utrwalenie poznanych koncepcji

Pobierz Mapę Myśli i E-booka

Czy zdobyłeś/aś jakieś nowe cenne informacje, czytając ten wpis? Czy chciałbyś/łabyś, przyswoić je na dłużej i móc z nich korzystać na co dzień?

E-book „Jak Skutecznie Powtarzać” to szczegółowy przewodnik po efektywnych technikach powtarzania, niezbędnych dla lepszego zapamiętywania i nauki. Zawiera analizę różnych metod powtarzania i ich wpływu na procesy pamięciowe, wraz z praktycznymi wskazówkami i strategiami ich stosowania. Dołączona mapa myśli wizualnie przedstawia te techniki, ułatwiając zrozumienie i zastosowanie w praktyce edukacyjnej. Jest to idealne narzędzie dla uczniów, studentów, nauczycieli i każdego, kto chce poprawić swoje umiejętności uczenia się.

Dokonując zakupu przyczynisz się również do rozwoju bloga i powstawania kolejnych map myśli związanych z efektywną nauka, pamięcią, funkcjami mózgu.

Poszerz swoją wiedzę na temat efektywnej nauki: