Istnieją dwa główne sposoby uczenia się języków obcych – nauka (świadome przyswajanie) oraz nabywanie (podświadome przyswajanie).

Nauka to świadomy proces zdobywania wiedzy o regułach językowych, gramatyce i słownictwie. Polega na studiowaniu podręczników, ćwiczeniu przykładowych zdań i zapamiętywaniu reguł. Daje nam świadomą wiedzę o tym, jak język jest zbudowany.

Z drugiej strony, nabywanie języka to proces podświadomy i naturalny, podobny do przyswajania swojego języka ojczystego jako małe dzieci. Odbywa się poprzez rozumienie realnych komunikatów w danym języku. Im więcej zrozumiałych informacji otrzymujemy, tym bardziej zinternalizujemy zasady budowy zdań, wymowę i naturalne brzmienie języka.

Badania naukowe¹ wskazują, że nabywanie języka w sposób naturalny jest często bardziej skuteczne w kontekście umiejętności mówienia, niż wyłącznie świadome uczenie się reguł. Nasze mózgi mają zdolność przyswajania języka poprzez rozumienie przekazów, co potwierdzają teorie nabywania języka.

Dlatego najlepszą drogą do biegłości językowej jest skoncentrowanie się na zdobywaniu dużej ilości zrozumiałych treści, czyli czytaniu, słuchaniu i oglądaniu materiałów, które w większości rozumiemy. Tylko w ten sposób nasze podświadome umiejętności mogą się w pełni rozwinąć i zautomatyzować. Świadome uczenie się reguł powinno być jedynie uzupełnieniem tego procesu.

Procesy poznawcze

W nabywaniu języka obcego najważniejszą rolę odgrywają dwa procesy poznawcze – uczenie się i nabywanie. Zrozumienie różnicy między nimi jest kluczowe dla skutecznej nauki.

Uczenie się

Uczenie się to świadomy proces przyswajania zasad językowych, takich jak gramatyka, słownictwo i reguły wymowy. Polega na studiowaniu materiałów, analizowaniu przykładów i ćwiczeniu konkretnych struktur. Jest to proces w dużej mierze oparty na zapamiętywaniu i wysiłku poznawczym. Przykładami uczenia się są:

• Świadome przyswajanie zasad gramatycznych (np. użycie czasów przeszłych w języku angielskim)
• Studiowanie list słówek i zastanawianie się nad ich regułami
• Ćwiczenie zdań prezentujących określone struktury gramatyczne

Uczenie się daje nam świadomą, deklaratywną wiedzę na temat systemu językowego. Jednak sama ta wiedza nie gwarantuje jeszcze płynności w posługiwaniu się językiem.

Nabywanie

Nabywanie języka to podświadomy proces internalizacji reguł językowych poprzez rozumienie faktycznych komunikatów. Gdy słuchamy, czytamy czy oglądamy zrozumiałe dla nas treści, nasze mózgi automatycznie wychwytują wzorce i zasady leżące u podstaw danego języka. Jest to proces podobny do tego, w jaki przyswajaliśmy nasz język ojczysty jako dzieci – bez konieczności świadomego uczenia się reguł. Nabywanie obejmuje:

• Podświadome przyswajanie reguł gramatycznych, wymowy i naturalnych połączeń wyrazowych
• Stopniowe rozbudowywanie kompetencji językowych poprzez rozumienie docierających do nas komunikatów

Rozumienie docierających do nas komunikatów jest kluczowe dla skutecznego nabywania języka. Im więcej zrozumiałych informacji napływa do nas, tym większą część systemu językowego przyswoimy na poziomie podświadomym. To z kolei pozwala nam osiągnąć naturalną płynność i swobodę w posługiwaniu się danym językiem.

Najskuteczniejszą drogą do opanowania języka obcego jest więc połączenie obu procesów – świadomego uczenia się w celu zdobycia podstaw oraz intensywnego nabywania poprzez częsty kontakt z zrozumiałymi komunikatami. Tylko wtedy nasze umiejętności osiągną w pełni zautomatyzowany i naturalny poziom.

Metody i materiały

W dzisiejszych czasach mamy dostęp do ogromnej liczby materiałów, które mogą nam pomóc w nauce języka obcego. Kluczowym elementem skutecznej nauki jest wybór odpowiednich metod i materiałów, które wspierają proces nabywania języka, czyli podświadomego przyswajania.

Nabywanie (Podświadome przyswajanie)

Nabywanie języka to proces, w którym uczymy się poprzez naturalną ekspozycję na język i rozumienie komunikatów w nim zawartych. Jest to metoda przypominająca sposób, w jaki dzieci przyswajają swój język ojczysty. Nie wymaga ona świadomego studiowania gramatyki czy zapamiętywania słownictwa. Zamiast tego, skupia się na rozumieniu i internalizacji języka poprzez kontakt z autentycznymi, zrozumiałymi treściami.

Prace prof. Stephena Krashena, wskazują, że nabywanie języka jest znacznie bardziej efektywne niż tradycyjne metody nauki oparte na zapamiętywaniu reguł. Krashen w swojej teorii „Input Hypothesis”² podkreśla, że nasze mózgi są zaprogramowane do przyswajania języka przez zrozumienie przekazów, a nie przez naukę abstrakcyjnych zasad.

Dlatego najlepszym podejściem do nauki języka jest zanurzenie się w zrozumiałych materiałach językowych, takich jak książki, filmy, podcasty i rozmowy z native speakerami.

Popularne źródła materiałów

Programy komercyjne: Na rynku istnieje wiele płatnych programów i kursów obiecujących naukę języka. Niestety, większość z nich nie jest najwyższej jakości, ponieważ koncentrują się głównie na prostym zapamiętywaniu słówek i zdań, a nie na zrozumiałych treściach.

Filmy na YouTube: Na platformie YouTube znajdziemy ogromne ilości darmowych filmików stworzonych przez native speakerów, lektorów i nauczycieli języków obcych. Obejmują one zarówno proste dialogi, jak i bardziej zaawansowane wykłady.

Podcasty: Format audiobooków i podcastów jest świetny do nauki poprzez słuchanie. Możemy znaleźć podcasty na każdy poziom i tematykę.

Blogi: Wielu entuzjastów języków prowadzi własne blogi i strony poświęcone skutecznym technikom nauki oraz dzieli się przydatnymi materiałami.

Cechy dobrych materiałów

Niezależnie od źródła, dobre materiały do nauki języka poprzez nabywanie powinny mieć następujące cechy:

• Przekazywanie zrozumiałych komunikatów: Najważniejsze jest, aby około 90-95% treści było dla nas w pełni zrozumiałe. Zbyt trudne materiały utrudnią efektywne nabywanie.
• Wizualizacja: Wszelkie pomoce wizualne takie jak obrazki, filmy lub gesty bardzo ułatwiają zrozumienie przekazywanych treści.
• Wolne i wyraźne mówienie: Przynajmniej na początkowym etapie lepiej uczyć się z materiałów, gdzie mówi się wolno i wyraźnie artykułując słowa.
• Historyjki i opowieści: Dla ludzkiego mózgu najłatwiej przyswajać język poprzez zrozumiałe historie i narracje, niż abstrakcyjne zdania.

Metoda „story listening”³ opracowana przez Beniko Mason z Japonii jest tego doskonałym przykładem. Nauczyciele opowiadają proste historyjki, ilustrując je wizualnie na tablicy. Dzięki temu uczniowie łatwiej się angażują i przyswajają naturalny język.

Znajdując odpowiednie materiały zapewniające zrozumiały przekaz oraz angażujące nas opowieści, możemy efektywnie rozwijać swoje umiejętności językowe poprzez naturalny proces nabywania. To z kolei pozwoli nam osiągnąć wysoki stopień biegłości i swobody w posługiwaniu się danym językiem obcym.

Gramatyka

Gramatyka jest nieodzownym elementem nauki każdego języka obcego. Określa zasady łączenia słów w większe struktury oraz nadaje wypowiedziom właściwy sens i formę. Jednak sposób, w jaki się jej uczymy, ma kluczowe znaczenie dla skutecznego opanowania języka.

Skupienie na formie vs. znaczeniu

Jednym z głównych problemów w uczeniu gramatyki jest zbytnie skupianie się na samej formie zdań, zamiast na ich znaczeniu komunikacyjnym. Nasze mózgi są zaprojektowane do koncentracji przede wszystkim na przekazywanych treściach. Próba jednoczesnego analizowania formy wypowiedzi jest dla nich bardzo trudna.

Problemy z uczeniem reguł

Nauczanie gramatyki poprzez wyłączne studiowanie i zapamiętywanie reguł jest mało efektywne. Po pierwsze, reguły te nigdy nie obejmują pełnej złożoności systemu językowego. Po drugie, nawet jeśli uda nam się wytrenować stosowanie danej reguły, ogromnie trudno jest ją następnie skutecznie stosować w rzeczywistej komunikacji. Skupianie się wyłącznie na formie przesłania sens wypowiedzi.

Znaczenie syntaktyczne

Syntaktyka, czyli szyk wyrazów w zdaniu, jest ważną częścią gramatyki. Jednak zasady składni są często o wiele bardziej złożone, niż można by się spodziewać po oficjalnych regułach. Dlatego skuteczniejsze jest przyswojenie ich znaczenia poprzez częsty kontakt z rodzimym językiem, a nie wycinkowe uczenie się poszczególnych reguł.

Problemy z monitorowaniem

Niektórzy uczniowie mają nadzieję, że wyuczone reguły gramatyczne pomogą im „monitorować” własne wypowiedzi i poprawiać błędy. Jednakże liczne badania⁴ pokazują, że taka strategia nie jest skuteczna. Monitorowanie wypowiedzi i zastanawianie się nad regułami w czasie rzeczywistym uniemożliwia płynną komunikację i skupienie się na znaczeniu.

Trudności w stosowaniu reguł w praktyce

Nawet w przypadku pisania, gdzie mamy więcej czasu na przemyślenia, większości uczniom ogromnie trudno jest efektywnie stosować wyuczone reguły. Mimo znajomości zasad, w ich pracach wciąż pojawiają się liczne błędy gramatyczne. Pokazuje to, jak trudno przełożyć teoretyczną wiedzę na praktykę.

Skuteczność w pisaniu

Jedynym obszarem, gdzie świadome stosowanie reguł może odegrać pewną rolę, jest doskonalenie umiejętności pisania i poprawiania tekstów. Jednak nawet tutaj kluczowe jest zdobycie uprzednio solidnych podstaw poprzez naturalne nabywanie języka w sposób zrozumiały.

Nadmierne skupianie się na szczegółowych regułach gramatycznych jest z natury rzeczy mało efektywne. Skuteczniejszą drogą jest przyswajanie struktur gramatycznych w naturalny sposób, poprzez regularny kontakt z językiem używanym w realnej komunikacji. Wtedy nasze mózgi zinternalizują niezbędne zasady składni i użycia gramatyki w bardziej skuteczny i zautomatyzowany sposób.

Słownictwo

Słownictwo jest fundamentalnym budulcem każdego języka. Bez odpowiedniego zasobu słów nie jesteśmy w stanie się komunikować. Dlatego jego rozwijanie powinno być jednym z priorytetów podczas nauki języka obcego. Na szczęście badania jasno wskazują, jak robić to najbardziej efektywnie.

Przyswajanie niezamierzone

Nie uczymy się nowych słów w oderwaniu, poprzez wkuwanie list wyrazów na pamięć. Zamiast tego nasze mózgi mają wrodzoną zdolność do niezamierzonego przyswajania nowego słownictwa podczas czytania, słuchania i użytkowania języka w realnych sytuacjach komunikacyjnych. Dzieje się to naturalnie, „przy okazji”, gdy skupiamy się na zrozumieniu znaczenia przekazu.

Nabywanie stopniowe

Proces ten ma charakter stopniowy i rozłożony w czasie. Za każdym razem, gdy napotykamy nowe słowo w kontekście, chwytamy część jego znaczenia – czy to rzeczownik, czynność, pozytywne czy negatywne konotacje. Następnie, przy kolejnych ekspozycjach, dokładamy do niego nowe warstwy znaczeniowe, aż w pełni zinternalizujemy dane słowo. To naturalny proces, jaki zachodzi u dzieci uczących się języka ojczystego.

Znaczenie kontekstu

Kluczową rolę odgrywa tutaj kontekst, w jakim napotykamy nowe słówka. Izolowane, wyrwane z kontekstu słowa są trudne do zapamiętania. Znacznie łatwiej przyswoić sobie ich znaczenie, gdy pojawiają się w zrozumiałym dla nas przekazie – zdaniu, historyjce czy dialogu, gdzie można wydedukować ich sens.

Badania Billa Nagy’ego

Tę stopniową naturę przyswajania słownictwa obszernie zbadał w latach 80. XX wieku naukowiec Bill Nagy. Jego eksperymenty ⁵ pokazały, że przy każdej ekspozycji na nowe słowo osoby badane przyswajały około 10-15% jego znaczenia. Te małe porcje sumowały się, aż do pełnego opanowania danego wyrazu.

Problemy z innymi metodami

Badania Nagy’ego unaoczniły również niedoskonałości metod polegających na zapamiętywaniu słówek za pomocą fiszek (flashcards) oraz wkuwaniu list wyrazów na pamięć. Takie podejście wydaje się z pozoru szybsze, ale okazuje się niezwykle nieefektywne w dłuższej perspektywie.

Flashcards: Choć fiszki mogą pomóc zapamiętać krótkoterminowo znaczenie słów, ogromna ilość czasu potrzebna na regularne powtarzanie materiału prowadzi do marnowania cennych zasobów. Czas ten mógłby zostać wykorzystany znacznie lepiej na ekspozycję na język w naturalnych kontekstach i realną komunikację.

Zapamiętywanie list słów: Podobnie, próba pamięciowego opanowania długich list słownych przynosi bardzo ograniczone efekty. Wkute na pamięć słowa szybko się zapomina, jeśli nie używa się ich w praktyce. Co więcej, nawet słowa wydawałoby się zapamiętane często nie przekładają się na właściwe zrozumienie podczas komunikacji.

Efektywność vs czas

Badania sugerują⁶, że czas zainwestowany w zapamiętywanie słów oddzielnie daje gorsze rezultaty, niż gdyby ten sam wysiłek został włożony w rzeczywistą komunikację i nabywanie języka poprzez zrozumiałe treści. Ta druga metoda pozwala nie tylko na przyswojenie słownictwa, ale też gramatyki, wymowy i naturalnego „brzmienia” języka.

Kluczem do efektywnego rozwijania zasobów słownych w języku obcym jest nabywanie słownictwa w naturalny, stopniowy sposób – poprzez częste czytanie, słuchanie i używanie języka w zrozumiałych kontekstach komunikacyjnych. Tylko wtedy nasz mózg może w pełni zinternalizować nowe słowa oraz zrozumieć konteksty, w jakich mogą być użyte. Stosowanie sztucznie wyizolowanych metod takich jak fiszki może przynieść co najwyżej krótkotrwałe rezultaty, pochłaniając przy tym ogromne ilości cennego czasu.

Strategie dla uczących się

Nauka języka obcego, zwłaszcza na późniejszym etapie życia, jest procesem stopniowym i żmudnym. Wymaga determinacji, cierpliwości oraz umiejętności czerpania satysfakcji z małych postępów. Ważne jest również, aby znaleźć te aspekty nauki, które sprawiają przyjemność, angażują i motywują do dalszych postępów. Poniżej przedstawiamy kilka kluczowych zasad, które pomogą Ci skutecznie i bez frustracji rozwijać swoje kompetencje językowe.

Obniżanie oczekiwań

Często nasze wyobrażenia co do tempa przyswajania nowych słówek oraz gramatyki są po prostu nierealistyczne. Jako dorośli, ze względu na procesy zachodzące w naszych mózgach, nie możemy już tak szybko oraz bez wysiłku „wchłaniać” nowych informacji. Zamiast skupiać się na obawach, że nauka przebiega zbyt wolno, lepiej jest zaakceptować jej naturalny rytm. Każda ekspozycja na nowe słówka, konstrukcje czy historyjki pozwala nam zbudować fundament dla dalszego rozwoju. Cała reszta przychodzi stopniowo, kawałek po kawałku. To proces wydawania się na materiał, nie jego opanowywania od razu. Obniż więc oczekiwania co do szybkości postępów, a z czasem poczujesz ulgę i coraz większą pewność siebie.

Nabywanie niezamierzone

Zgodnie z tym, co już zostało wyżej wspomniane, nauka jest najbardziej efektywna, gdy odbywa się w sposób stopniowy, niezamierzony i okazjonalny. Wystawienie się na kontakt z materiałem językowym oraz budowanie pewności siebie jest często ważniejsze niż bezpośrednie przyswajanie słownictwa czy reguł gramatycznych. Szczególnie cenne są chwile, gdy napotykamy znane już zwroty, słówka czy konstrukcje w nowym, naturalnym kontekście. Te krótkie, powtarzalne ekspozycje budują pamięć proceduralną (jest to rodzaj pamięci długoterminowej, która przechowuje informacje o sposobie wykonywania różnych czynności i umiejętności, w tym także używania języka.) i utrwalają wcześniejsze doświadczenia.

Nabywanie stopniowe

Podobnie jak nauka samego języka, przyswajanie nowych umiejętności również odbywa się stopniowo i rozkłada się w czasie. Za każdym razem, gdy czytamy obszerny tekst, zdobywamy nowe wyrażenia, konstrukcje i znaczenia. Przy kolejnych okazjach dokładamy do nich nowe warstwy wiedzy, aż w końcu zaczynamy intuicyjnie łączyć ze sobą różne aspekty języka. To długotrwały proces, podobny do budowania mozaiki, gdzie każdy element stopniowo tworzy pełny obraz.

Znalezienie odpowiedniego poziomu materiałów

Jednym z największych wyzwań w nauce języka obcego jest poszukiwanie odpowiednich materiałów, które nie będą ani za trudne, ani za łatwe. Jeśli treści będą zbyt zaawansowane, poczujemy frustrację. Jeśli zbyt podstawowe – szybko się zanudzimy. Kluczem jest ustawienie poziomu na takim, który stanowi wyzwanie, ale nie przekracza progu Twoich możliwości. Najlepiej również, gdy materiał zawiera ćwiczenia, historyjki czy przykłady odpowiadające danej partii zawartej w nim wiedzy. Dzięki temu możemy doskonalić nowe umiejętności w sposób holistyczny i zintegrowany, a nie tylko poprzez izolowane ćwiczenia.

W tym kontekście, narzędzia takie jak ChatGPT mogą być niezwykle pomocne. ChatGPT może generować dostosowane treści na podstawie Twojego poziomu zaawansowania oraz zainteresowań, co pomaga w utrzymaniu odpowiedniego poziomu trudności i zaangażowania. Może tworzyć różnorodne materiały, takie jak dialogi, opowiadania czy przykładowe zdania, które pomagają w przyswajaniu nowego słownictwa i struktur gramatycznych w naturalnym kontekście. Dzięki temu, nauka staje się bardziej efektywna i dostosowana do indywidualnych potrzeb uczącego się.

Cieszenie się procesem nauki

Droga do opanowania nowego języka jest długa i kręta – wypełniona licznymi „chwilami olśnienia”, ale też frustracjami. Kluczowe jest cierpliwe traktowanie każdego kolejnego etapu jako cennego wkładu wcałość procesu i niepopędzanie się zbytnio. Radość i satysfakcja powinny płynąć z samego przebiegu drogi, a nie tylko z końcowego rezultatu, który i tak będzie tylko zapowiedzią dalszej nauki. Pozwól, by każde nowe odkrycie, niezależnie jak drobne, dodawało iskry entuzjazmu i wzmacniało Twoją motywację do dalszych działań.

Realistyczne cele

Ostatnią radą jest ustalenie realistycznych celów, do których będziesz mógł wracać, aby sprawdzić swoje postępy. Język jest dziedziną, w której nie osiąga się mistrzostwa raz na zawsze – zawsze będzie więcej do nabycia. Lepiej ustalić skromne, osiągalne cele krótko- i średnioterminowe, dzięki którym poczujesz zadowolenie z każdego etapu nauki. Możesz również ustawiać sobie zmienne cele zależnie od kontekstu: inne w przypadku czytania, inne dla rozumienia ze słuchu czy wypowiedzi ustnej, np. zwiększenie zasobu słownictwa o 20% w danym okresie. Cel nie musi być wielki, ważne, żeby był dla Ciebie klarownym i mierzalnym punktem odniesienia.

Podsumowanie

Nauka języka obcego jest procesem długotrwałym i złożonym. Wymaga determinacji, cierpliwości oraz zrozumienia, w jaki sposób nasze umysły najskuteczniej przyswajają nowe informacje.

Kluczową rolę odgrywają dwa główne procesy poznawcze: świadome uczenie się, np. poprzez poznawanie reguł gramatycznych, oraz niezamierzone nabywanie języka poprzez częstą ekspozycję na zrozumiałe treści w postaci tekstów, audycji, filmów itp. Najlepsze efekty osiąga się poprzez połączenie obu tych procesów.

Krytyczne jest znalezienie odpowiednich materiałów zapewniających 90-95% zrozumiałości oraz angażujących historii i opowieści, w których możemy naturalnie wyłapywać wzorce i przyswajać słownictwo, struktury oraz wymowę. Dobre materiały wizualizują treści, mówią wolno i przekazują komunikaty na odpowiednim dla nas poziomie.

Zbytnie skupianie się na szczegółowych regułach gramatycznych przynosi niewielkie efekty. Nasza uwaga jest wtedy rozproszona między formą a znaczeniem wypowiedzi, co utrudnia zrozumienie i przyswajanie. Lepiej jest pozwolić umysłowi samodzielnie zinternalizować gramatykę poprzez częsty kontakt z językiem.

Podobnie rzecz ma się ze słownictwem. Zapamiętywanie izolowanych list wyrazów na pamięć jest nieefektywne. Nasz mózg przyswaja nowe słówka w naturalny, stopniowy sposób, poprzez wielokrotne napotykanie ich w różnych kontekstach. Za każdą ekspozycją chwytamy część znaczenia danego słowa, aż w końcu całkowicie je przyswoimy.

W skutecznej nauce języka kluczowe jest zrozumienie ograniczeń naszych możliwości poznawczych i tempa przyswajania wiedzy. Należy obniżyć zbyt wysokie oczekiwania i cierpliwie pozwolić, aby język „wchodził” w nas kawałek po kawałku. Istotne jest również nastawienie – cieszenie się z samego procesu nauki i małych postępów, nie tylko z finałowego rezultatu.

Efektywna nauka wymaga również realnych celów dostosowanych do naszych możliwości i kontekstu nauki, np. zwiększenia słownictwa o określony procent w danym okresie. Pozwala to zmierzyć postępy i poczuć solidną satysfakcję z każdego etapu procesu.

Opanowanie języka obcego jest przedsięwzięciem wymagającym poświęcenia, ale niezwykle satysfakcjonującym. Wymaga zrozumienia natury tego procesu, znalezienia właściwych materiałów i strategii oraz cierpliwości w dostrzeganiu małych, stopniowych postępów. Dzięki temu jesteśmy w stanie w pełni rozwinąć swoje kompetencje językowe i cieszyć się swobodną komunikacją.

1. Krashen, S. D. (1982). Principles and Practice in Second Language Acquisition. Pergamon Press; Lightbown, P. M., & Spada, N. (2013). How Languages are Learned (4th ed.). Oxford University Press; Ellis, R. (2005). Instructed Second Language Acquisition: A Literature Review. Report to the Ministry of Education, New Zealand. ↩︎
2. Krashen, S. (1982). Principles and Practice in Second Language Acquisition. Pergamon Press.
   ↩︎
3. Mason, B., & Krashen, S. (2004). Is Form-Focused Vocabulary Instruction Worthwhile?. Relc Journal, 35(2), 179-185. Link do artykułów: Publications   ↩︎
4. [Krashen, S. D. (1982). Principles and Practice in Second Language Acquisition. Pergamon Press; Swain, M., & Lapkin, S. (1995). Problems in output and the cognitive processes they generate: A step towards second language learning. Applied Linguistics, 16(3), 371-391; Lightbown, P. M., & Spada, N. (2013). How Languages are Learned (4th ed.). Oxford University Press; Ellis, R. (2005). Instructed Second Language Acquisition: A Literature Review. Report to the Ministry of Education, New Zealand.] ↩︎
5. Nagy, W. E., Herman, P. A., & Anderson, R. C. (1985). Learning words from context. Reading Research Quarterly, 20(2), 233-253.
   Link do artykułu: Learning Words from Context ↩︎
6. Krashen, S. D. (1982). Principles and Practice in Second Language Acquisition. Pergamon Press; Lightbown, P. M., & Spada, N. (2013). How Languages are Learned (4th ed.). Oxford University Press; Nation, I. S. P. (2001). Learning Vocabulary in Another Language. Cambridge University Press. ↩︎